رسوب‌شناسي، كاني‌شناسي و ژئوشيمي رسوبي توالي كواترنري پاياني رسوبات بستر پلاياي گاوخوني با نگاهي بر اقليم ديرينه

Sedimentology, mineralogy and sedimentary geochemistry of the Late Quaternary sedimentary sequence of Gavkhoni Playa by looking at the paleoclimate

پلاياي گاوخوني به‌عنوان بخش انتهايي حوضه‌ي آبريز زاينده‌رود، در ايران مركزي واقع شده است. اين منطقه از جمله گودال‌هاي جداكننده‌ي زون زمين‌ساختي سنندج-سيرجان از ايران مركزي است كه به موازات روراندگي زاگرس قرار دارد. بررسي تاريخچه‌ي تكاملي كواترنري پاياني با استفاده از رسوب‌شناسي، كاني‌شناسي و ژئوشيمي رسوبي در پلاياي گاوخوني موضوع پژوهش حاضر است. در اين مطالعه 16 مغزه‌ي رسوبي با استفاده از مغزه‌گير دستي از رسوبات بستر پلاياي گاوخوني و زمين‌هاي اطراف برداشت شد. تعداد 90 نمونه از 9 مغزه‌ي رسوبي جهت انجام آناليزهاي دانه‌بندي به دو روش الك مرطوب و دستگاه ليزر، كاني‌شناسي به روش پراش اشعه‌ي ايكس و آناليز عنصري با دستگاهICP-OES و دستگاه XRF (X-Ray fluorescence) انتخاب و به آزمايشگاه سازمان زمين‌شناسي ارسال شد. براي به دست آوردن زمان تغييرات محيطي در پلايا نيز سه نمونه از دو مغزه‌ي رسوبي مورد آناليز سن‌سنجي به روش ايزوتوپي C14-AMS قرار گرفت. تحليل‌هاي آماري در نرم‌افزارهاي سدي‌لايزر (Sedilizer) و SPSS انجام گرفت. با توجه به نرخ رسوب‌گذاري و عمق مغزه‌هاي برداشت‌شده، تغييرات اقليمي حداكثر در 40 هزار سال گذشته بازسازي شد. هشت نوع مختلف رخساره‌ي رسوبي و پنج نوع محيط رسوبي (بادي، رودخانه، دلتا، درياچه و پلايا) در توالي‌هاي رسوبي بستر پلاياي گاوخوني مورد شناسايي قرار گرفت. با توجه به نتايج، منطقه‌ي گاوخوني در گذر پليستوسن پسين اقليمي مرطوب‌تر داشته است. در اوايل هولوسن با كاهش شرايط رطوبتي، گستره‌ي پهنه‌ي آبي گاوخوني كاهش يافته و به ‌تدريج دوره‌ي خشك‌تر آغاز شده كه در اوايل هولوسن مياني به اوج خود رسيده است. در هولوسن مياني، مجدداً شرايط رطوبتي به صورت تدريجي مساعد شده و تا حدود هزار سال پيش ادامه داشته است. از حدود هزار سال پيش تاكنون اقليم نيمه‌خشك حاكم شده كه با افزايش در ميزان نهشته‌هاي تبخيري‌ همراه بوده است.

The sediments of the Playa Lake are sensitive indicators of local climates that any change in climate, hydrology, and sedimentary environment will cause changes in the physical and chemical properties of the sediments. These sediments create a valuable and important archive with high resolution to examine these changes in the past. One method of studying climate change during quaternary and often Holocene is the study of Sedimentology, mineralogy and sedimentary geochemistry in sedimentary cores harvested from wetlands and lakes. These studies can help to more accurately identify and re-read their past history and be used to investigate possible climate change. The Gavkhouni Playa is one of the pluvial lakes of the Plio-Quaternary depositional basins in Iran that is located in the lowlands of the Esfahan Plain, Central Iranian Plateau. Various sediments in and around Gavkhouni palya indicate the frequent alternation of formative systems during the Quaternary hot and cold phases. The history of late Pleistocene to Holocene sedimentary evolution, and paleo-geomorphology and paleogeography of the Playa were investigated in this study.