تبيين تأثير انديشه و عملكرد اقتصادي امام علي (ع) بر توسعۀ تمدن اسلامي- با تأكيد بر تمدن‌سازي حكومت‌هاي شيعي

فعاليت‎هاي اقتصادي مسلمانان در سده‎‍هاي نخستين اسلامي در قالب نظام اقتصادي اسلام، كه به جهش توليد و خلق ثروت انجاميد، يكي از عوامل اصلي‎ شكل‎گيري و توسعۀ تمدن اسلامي بوده است. در تدوين اين نظام اقتصادي، شخصيت‌هاي مختلف و ازجمله امام علي (ع) نقش محوري داشته‌اند. امام علي (ع) در دوران خلافت، توانست مجموعه‌اي از اصلاحات به هم ‌پيوستۀ اقتصادي را به اجرا گذارد و مُدلي ناب از نظام‌سازي اقتصادي را عرضه كند. هدف امام (ع)، استقرار عدالت و كسب رفاه براي بيشتر مردم با ريشه‌كني فقر، فساد و تبعيض بوده است. در اين مقاله كوشش ‎‍شده است كه به ‎‍روش توصيفي تحليلي، تأثير انديشه و عملكرد اقتصادي امام علي (ع) بر توسعۀ تمدن اسلامي و به‎‍ويژه در تمدن‌سازي حكومت‌هاي شيعي، بررسي شود. يافتۀ پژوهش نشان داده انديشه و عملكرد اقتصادي امام (ع) در زمينه‌هايي همچون: عدالت اقتصادي، نوآوري اقتصادي، تبيين فقه اقتصادي، سازندگي و آباداني و توسعۀ وقف بر توسعۀ تمدن اسلامي تأثير داشته است. پيشنهادهاي نوآورانۀ اقتصادي امام (ع)، در دورۀ خلفاي نخستين و در دوران خلافت (4035 ق)، اثر فزاينده‌اي در انضباط اداري و مالي مسلمانان، افزايش توليد، هويت‌دادن به حكومت اسلامي و تأمين امنيت تجار داشته است. امام (ع) جامع‌ترين نظرها را در زمينۀ فقه اقتصادي ارائه كرده و نظرهاي ايشان نقش محوري در رسميت‌دادن به فعاليت‌هاي اقتصادي مسلمانان داشته است. ازطرفي حكومت‌هاي علويان طبرستان، فاطميان و زيديان يمن، از آراي فقهي امام (ع) در زمينۀ فقه اقتصادي استفاده كرده‌اند. اهتمام امام (ع) در زمينۀ آباداني و توسعۀ وقف، باعث تأمين نيازهاي محرومان، ايجاد اشتغال، رايج‌شدن فرهنگ كار و تلاش در بين مردم و شكل‌گيري نظام وقف شده است. همچنين حكومت‌هاي ادريسيان، علويان طبرستان و زيديان يمن، با الگوپذيري از گفتمان عدالت‌خواهانۀ امام (ع)، به نظام‎‍سازي اقتصادي پرداخته‌اند كه پيامد آن، ممانعت از تبعيض، تعديل ماليات‌ها، فقرزدايي و رونق توليد بوده است.