تحليل‌ عرفاني-روانشناختي تقابل‌هاي ذهني در شعر فيض كاشاني

Mystical-Psychological Analysis of Human Mental Confrontations in Feyz Kashani's Poetry

بن­‌مايۀ هستي آدمي بر اساس تقابل­ هاي دو وجهي ساحت بيروني و دروني او است و مهم­ترين كاركرد ذهن آدمي محسوب مي­شود و همان است كه ابعاد متناقض وجود انسان و هستي را نمايان مي‌سازد. فيض كاشاني از يك سو تحت­ تأثير آموزه‌هاي قرآني و تعاليم اسلامي و از ديگر سو تحت تأثير تفكرات فلسفي و كلامي عصر خويش قرار دارد. وي با درآميختن بن­مايه ­هاي علمي با مباني معرفتي و كشف و شهودي، گويي به سخناني تازه و بديع در واكاوي لايه­ هاي پيدا و روان­كاوي لايه‌هاي پنهان آدمي مي‌پردازد. كشف مباني روانشناختي و جنبه ­هاي پنهان آدمي در لايه ­هاي اشعار اين شاعر به روشن شدن بينش او در زمينه تقابل ­هاي دوگانه انسان كمك مي­ كند. با توجه به اين ضرورت و اهميت، نويسندگان اين پژوهش، نخست به بررسي جايگاه انسان و ارتباط او با عالم لايزال الهي مي‌پردازند؛ سپس جنبه‌هاي متناقض وجود آدمي را در شعر فيض كاشاني بر اساس مؤلفه­ هايي همچون درد و لذت، جبر و اختيار، شك و يقين و... با رويكرد عرفاني- روان­ شناختي مورد بررسي و تحليل قرار مي‌دهند. از اين پژوهش درمي‌يابيم عرفان كه سرچشمۀ تعادل و تكامل و به مثابۀ علم روان­شناسي در دورۀ معاصر است، به شعر و انديشۀ فيض كاشاني استواري و ثبات خاصي بخشيده است.

The basis of human existence is based on the binary opposition of the external and internal spheres. These are the most important functions in the mind which reveal the contradictory dimensions of human existence. On the one hand, Feyz Kashani, was influenced by Quranic and Islamic teachings and on the other, he was inspired by philosophical and theological thoughts of his age; therefore by combining these scientific foundations with epistemological ones, he tries to the discover the psychological foundations and hidden aspects of humanity in the layers of human characters which helps clarify his vision of the dual confrontations of human. Given necessity and importance of this agenda, in the present study, the authors firstly focus on the status of human and his relationship with the eternal divine source, then based on the contradictory aspects of human existence in Feyz Kashani’s poetry such as pain and pleasure, authority, doubt and certainty, such aspects are analyzed and studies based on a mystical-psychological approach. What distinguishes the achievement of this research from other achievements, is that mysticism as a source of balance and evolution and as a science of contemporary psychology has given mental stability to the poetry of Feyz Kashani.