تبيين مباني نقد حكمي هنرمند محور در مثنوي معنوي

Discussing the Principles of Philosophical and Artist-oriented Criticism in Masnavi

مباحث مربوط به نقد هنر، فلسفه هنر و زيبايي‌شناسي هنر، بيشتر در نوشته‌هاي متفكران و انديشمندان غير ايراني ديده مي‌شود. در برخي از متون و منابع كهن ايراني، مي‌توان مطالب و مباحثي درباره‌ اثر هنري، هنرمند و مخاطب اثر يافت. يكي از اين منابع، مثنوي معنوي مولانا جلال‌الدين محمد بلخي است. در اين كتاب به صورت پراكنده و نامنسجم، ابياتي وجود دارد كه مي‌توان از آن، مباحث مربوط به اثر هنري و هنر را استخراج كرد. هدف از نگارش اين مقاله، تحليل ابيات مثنوي معنوي، براي تبيين مباني نقد حكمي هنر است. در اين مقاله كه به روش تحليل محتواي كيفي انجام شده است، ابتدا ابيات مرتبط با هنر و هنرمندي از مثنوي استخراج و سپس، رمزگذاري و تحليل شده است. روش گردآوري اطلاعات، كتابخانه‌اي و ابزار آن، شناسه‌برداري بوده است. جامعه پژوهش، ابيات مثنوي مولانا جلال‌الدين محمد بلخي است، كه به روش هدفمند، نمونه‌گيري شده است. نتايج حاصل از اين مقاله نشان مي­دهد كه هنرمند، به عنوان سرچشمه اثر هنري نيز مطرح است. هنرمند در خلق اثر، با دو مرحله درون تابي و برون تابي سر و كار دارد. در مرحله دريافت (درون تابي)، او بايد دل خود را صيقلي كند تا نقوش را دريافت كند و در مرحله آفرينش(برون تابي)، بايد آموزش ببيند و با مواد و مصالح آشنايي كامل داشته باشد. هنرمند بايد اهل ابداع باشد؛ يعني داراي شيوه­اي شخصي باشد و از تقليد بپرهيزد.

Discussions about art criticism, philosophy of arts and esthetics are most often present in the works of non-Iranian thinkers and scholars. In some ancient Iranian texts and sources, one can find articles and discussions about the work of art, the artist and the audience. One of these sources is the spiritual Masnavi of Maulana Jalaluddin Mohammad Balkhi. In this book, there are scattered and incoherent verses from which topics related to works of art and art can be extracted. The purpose of the present article is to analyze certain parts of Masnavi Manavi in order to explain the philosophical basics of art criticism. In this article, which has been done based on a qualitative content analysis method, first the verses related to art and artistry have been extracted from Masnavi and then encoded and analyzed. The method of data collection was library and its tool has been identification. The research community is the Masnavi verses of which have been sampled purposefully. The results of this article show that the artist is also considered as the source of the work of art, too. In creating the work, the artist deals with two stages of inbound and outbound creation. In the stage of receiving (inner radiance), he must polish his heart to receive the designs, and in the stage of creation (outer radiance), he must be trained and be fully acquainted with materials. The artist must be creative; that is, he should have a personal style and avoid imitation.