نظر حضرت امير عليه السلام بر حاكميت فرهنگ عقلانيت و دورانديشي در زندگي مادي و معنوي انسان سعادت گرا

نهج البلاغه، از جمله كتبي است كه حاوي موضوعات گوناگون مي‌باشد، و هر كس به اندازه تشنگي خود، از اين دريا چشيده است. تاريخ عقل و تعقل، همزاد تاريخ بشري است؛ وجه مميز انسان از موجودات ديگر، عقل او است، و آدمي با تعقل به حيات انساني خويش ادامه مي دهد . به فرموده امام علي عليه السلام الانسان بعقله «انسان به عقل خود انسان است.» بنابراين تاريخ تعقل با پيدايش آدم آغاز مي شود .معمولا در كتاب هاي تاريخ فلسفه گفته مي شود تعقل در سواحل آسياي صغير و در منطقه ايونيا باظهور طالس و آناكسيمندرشروع شده است و پيش ازآن مردم در دوران تخيل مي زيسته اند. اين سخن اگر درست باشد، كه چنين نيست، تنها درباره شروع نوع خاصي از تعقل صادق است، نه درباره پيدايي تعقل و خردورزي به معناي كلي آن. البته توجه به عقل و تعقل فلسفي و به سخني ديگر، تعقل در باب تعقل فلسفي و نقد و بررسي آن امري متاخر است و بر اساس اطلاعات مكتوب و باقيمانده، ابتدا در زمان سوفسطاييان و سقراط به شكلي ناقص مطرح شده است. پس از آن در عصر جديد با فرانسيس بيكن و رنه دكارت و جان لاك بار ديگر مسئله معرفت و به خصوص تعقل، مورد توجه جدي قرار گرفت و درآثار ايمانويل كانت به اوج خود رسيد و مساوي با فلسفه شد و در نهايت به علم معرفت شناسي جديد انجاميد .هنگامي كه به مباحث مطرح شده در تاريخ فكر و فلسفه نظر مي كنيم، مي بينيم كه عقل افلاطون با عقل ارسطو، عقل متكلمان با عقل عارفان، عقل دكارت با عقل كانت و... تفاوت مي كند و هر كس معناي خاصي از آن را اراده كرده است. لازمه اين اختلاف نظر آن نيست كه بگوييم هر كس عقل خاصي داردكه متفاوت و متباين با عقل ديگران است؛ بلكه مي توان گفت اين اختلاف به دليل اختلاف در تفسير عقل است .اختلاف در تفسير را نيز مي توان به كاركردهاي متفاوت عقل و قابليتهاي گوناگون آن بازگرداند . بدين سان اهميت بررسي عقل و تعقل از ديدگاه امام علي عليه السلام روشن مي شود؛ چرا كه خداوند متعال با فضل خويش آن امام حكيم را از عالي ترين درجه عقل بهره مند ساخته است و هم اواست كه مي تواند مفسر عقل و تبيين كننده تعقل و مسيرهاي درست آن باشد.