بررسي چگونگي طرح معاني حسن و قبح در كلام اسلامي

حسن و قبح يكي از پايه‌اي‌ترين مسائل كلامي است كه در حل بسياري از مسائل و قواعد كلامي ديگر نقش دارد. عدليه بر حسن و قبح واقعي ـ ‌عقلي و اشاعره بر غيرواقعي ـ شرعي بودن آن تأكيد دارند. در آثار كلامي و اصولي متداول، ابتدا چند معنا براي حسن و قبح ذكر مي‌شود و ادعا مي‌گردد كه نزاع تنها در يك معناست و در واقعي ـ عقلي بودن معاني ديگر همگي اتفاق‌نظر دارند. اين تحقيق تلاش دارد با روش «تحليلي» و مراجعه به منابع مهم‌ترين فرقه‌هاي كلامي، يعني اماميه، معتزله، ماتريديه و اشاعره، درستي يا نادرستي تكثير معاني حسن و قبح را بررسي كند. آنچه به‌دست آمده اين است كه تكثير معاني كه از سوي اشاعره براي رهايي از اشكالات عدليه انجام شده، نه‌تنها ضرورت نداشته، بلكه خود تكثير معاني محل نزاع بوده و بالتبع، حل مسئله را دچار ابهام كرده است، بلكه ـ درواقع ـ اين معاني متمايز از هم نيستند. درنتيجه ادعاي پذيرش حسن و قبحِ واقعي ـ عقلي در برخي معاني و انكار آنها در معناي ديگر ادعايي متناقض است و متكلمان بسياري در اين تكثير و تفكيك معاني اشكال قرار كرده‌اند.