تقابل معرفت‌شناسي ميرچا الياده و جاناتان زيتل اسميت در مطالعات اديان

هدف پژوهشگران در حوزه‌ اديان مقايسه اي، فهم اديان مبتني بر توصيف صحيح و نه مبتني بر توصيه و عقيده است. جنبه هاي هستي‌ختي، معرفت شناختي، روش شناختي و روش ها، چهار جنبه‌ به هم‌وابسته از مفاهيم بنيادين پژوهش‌اند. موقعيت هاي متفاوت هستي شناسي (توجيه واقعيت و ديدگاه پژوهشگر درباره‌ جهان)، معرفت شناسي (توجيه معرفت)، روش شناسي (توجيه روش) و روش (عمل پژوهش)، گفتمان هاي متفاوتي را توليد مي كنند كه به فهم تازه اي در جهان اديان منجر مي‌شوند. نظريه هاي پژوهشي ريشه در مفروضات معرفت شناختي محققان دارند و هرچه در مواضع معرفت شناختي آنها بيشتر مداقه شود، فهم و مقايسه‌ نظريه ها و ديگر عناصر بنيادين پژوهش امكان پذير تر خواهد بود. دو گفتمان متأخر كه سهم بيشتري در نظام مندكردن رشته‌ دانشگاهي تاريخ اديان داشته، بر فضاي دين پژوهي معاصر استيلا دارند، عبارت اند از: گفتمان پديدارشناسي و هرمنوتيك خلّاق با مرجعيت بلامنازع ميرچا الياده و گفتمان روش مقايسه اي تاريخ مدار با عنوان «گذر از الياده» به نمايندگي جاناتان زيتل اسميت (1938-2017). هرچند آثار فراواني در حوزه‌ الياده پژوهي هست، ولي خوانش نظريات الياده و اسميت از منظر معرفت شناسي تازگي دارد. در ايران متأسفانه درباره‌ زيتل اسميت كار چنداني انجام نشده است و او به‌رغم اهميت زيادي كه دارد، همچنان در محافل دين‌پژوهي ناشناخته و غايب است.