فرايند فقهي در تنافي دو واجب ضمني

پژوهش حاضر به‌منظور تبيين راهكار فقيه در مواجهه با ناسازگاري دو واجبِ ضمني در مقام عمل، به روش توصيفي تحليلي و با رويكردي اجتهادي انجام پذيرفت. مسئله از زمان شيخ طوسي تاكنون مورد توجه فقيهان بوده و چهار ديدگاه در اين ‌باره مطرح شده ‌است. در پژوهش حاضر ديدگاه تزاحم، تعارض و دوران بين دو بدل اضطراري در مسئله رد شده و ديدگاه چهارم پذيرفته شد؛ براساس اين ديدگاه فرايند فقهي در تنافي دو واجب ضمني در يك مركب شرعي بدين‌شرح است كه فقيه به انجام جزء يا شرط اول از اجزا و شروطي كه يكي از آنها مقدور است، حكم مي‌كند. در ادامه اگر در جزء يا شرط دوم، توان انجام نبود، نوبت به مأموربه ناقص مي‌رسد و در نهايت اگر توانايي انجام مأموربه ناقص هم نبود، نوبت به بدل و جايگزين مي‌رسد؛ البته در شروطي كه تقدم و تأخر در آنها نيست، همچنين در اجزا و شروط ناسازگار در دو مركب شرعي در صورت عدم مزيت و ترجيح بين يكي از آن دو حكم به تخيير مي‌شود؛ بدين‌ترتيب، هيچ‌گونه تنافي بين اجزا و شروط در مركب ارتباطي متصور نيست و نظريۀ تزاحم، تعارض و دوران بين دو بدل اضطراري در مركب‌هاي ارتباطي سالبه به انتفاء موضوع مي‌شود.