نقش منابع معرفتي در تمدن ‌نوين اسلامي

The role of epistemological sources in modern Islamic civilization

بنيادي‌ترين مسأله در دست‌يابي به تمدن نوين اسلامي، نقش عقل، تجربه و وحي است. نظريه‌پردازان مسلمان، در راستاي نقد تمدن غرب و دست‌يابي به تمدن اسلامي، به نظريه‌هاي گوناگوني از علم ديني دست‌يافته‌اند؛ اين نظريه‌ها علي‌رغم نقد مباني تمدن غربي، به خاطر ضعف در روش‌شناسي معرفتي خود، نتوانسته‌اند علم ديني مورد نياز تمدن اسلامي را ارائه دهند. پژوهش حاضر با روش توصيفي ـ تحليلي، نخست جايگاه عقل و تجربه در هندسه معرفتي تمدن نوين اسلامي را تحليل كرده و سپس روش به‌كارگيري اين منابع معرفتي در ساخت اين تمدن را تحليل نموده است. يافته‌هاي پژوهش چنين است كه همه‌ي علوم (توصيفات و تجويزات) در قرآن موجود است و فقط معصومان به تمام حقايق علوم دسترسي دارند و غيرمعصومان با مراجعه به كتاب و سنت و با به‌كارگيري ابزارهاي معرفتي عقل و تجربه، توانايي كشف برخي از حقايق علوم را دارند. در وهله‌ي نخست بايد توسط عقل و تجربه با رويكرد ابزاري به سراغ كتاب و سنت رفته و با تكيه به فرآيند شش مرحله‌اي ابزاري، به علم ديني مورد نياز تمدن اسلامي دست‌يافت و در وهله‌ي دوم، چنانچه عقل و تجربه با رويكرد منبعي و در عرض كتاب و سنت، به دستاورد قطعي و يا يقين عقلايي دست يابند، اين دستاورد نيز از حجيت برخوردار است و ديني خواهد بود و از اين دستاورد مي‌توان در ساخت تمدن نوين اسلامي بهره برد.

The most fundamental issue in achieving a new Islamic civilization is the role of reason, experience and revelation in the construction of this civilization; Muslim theorists, in order to critique Western civilization and achieve Islamic civilization, have developed various theories of religious science; Despite criticizing the foundations of Western civilization, these theories have failed to provide the religious knowledge required by Islamic civilization due to their weakness in epistemological methodology; The present study, using a descriptive-analytical method, first explains the place of reason and experience in the epistemological geometry of the new Islamic civilization and then analyzes the method of using these epistemological sources in the construction of this civilization; The research findings are that all sciences (descriptions and prescriptions) are present in the Qur'an and only the infallibles have access to all the truths of the sciences and the non-infallibles are able to discover some of the truths of the sciences by referring to the book and tradition and using the epistemological tools of reason and experience. . In the first place, one should go to the book and tradition through reason and experience with an instrumental approach, and by relying on the process of six instrumental stages, the religious knowledge required by Islamic civilization should be achieved. The book and tradition achieve a definite achievement or rational certainty, this achievement also has authority and will be religious, and this achievement can be used in the construction of a new Islamic civilization.