بررسي عملكرد و شاخص هاي كارآيي مصرف عناصر غذايي در كشت مخلوط سه‌گانه خيار (Cucumis sativus)، لوبيا سبز (Phaseolus vulgaris) و گوجه‌فرنگي (Solanum lycopersicum)

كشت خيار (Cucumis sativus) و گوجه‌فرنگي (Solanum lycopersicum) در سيستم‌هاي رايج كشاورزي با تأكيد بر مصرف بيش از حد نهاده‌هاي شيميايي انجام مي‌گيرد كه اين امر علاوه‌بر مخاطرات زيست‌محيطي، سلامت انسان را نيز تهديد مي‌نمايد. اين آزمايش، به‌منظور بررسي سودمندي عملكرد خيار و گوجه‌فرنگي در كشت مخلوط با لوبيا سبز (Phaseolus vulgaris) و مقايسه كارايي مصرف عناصر غذايي در كشت مخلوط با كشت خالص در دو سال 1394 و 1395 در مزرعه‌اي واقع در 10 كيلومتري شهرستان شيروان در قالب طرح بلوك‌هاي كامل تصادفي با شش تيمار و سه تكرار اجرا شد. تيمارهاي آزمايش شامل كشت مخلوط تك رديفي، دو رديفي و سه رديفي خيار، لوبيا سبز و گوجه‌فرنگي و كشت خالص هر يك از گياهان بود. تغييرات ماده خشك در زمان، وزن ميوه در بوته، عملكرد اقتصادي، عملكرد بيولوژيك و شاخص برداشت، كارايي مصرف نيتروژن، فسفر و پتاسيم هر يك از گياهان و همچنين نسبت برابري زمين مورد ارزيابي قرار گرفت. نتايج نشان داد كه تجمع ماده خشك خيار در كشت خالص بر نسبت‌هاي كشت مخلوط ارجحيت داشت و با افزايش سهم خيار در كشت مخلوط از تجمع ماده خشك آن در طول زمان كاسته شد. تجمع ماده خشك لوبيا سبز در كشت مخلوط تك رديفي بيشتر از ساير تيمارهاي آزمايش بود. تجمع ماده خشك گوجه‌فرنگي در نسبت‌هاي مختلف كشت مخلوط بيشتر از كشت خالص اين گياه بود. احتمالاً افزايش جذب منابع و بهبود فتوسنتز و همچنين كاهش رقابت درون گونه‌اي، دليل برتري تجمع ماده خشك در كشت مخلوط در مقايسه با كشت خالص باشد. وزن ميوه در بوته، عملكرد اقتصادي و عملكرد بيولوژيك خيار در كشت خالص بيشتر از كشت مخلوط بود، اين در حالي بود كه شاخص برداشت خيار در كشت مخلوط دو رديفي بر ساير نسبت‌هاي كاشت ارجحيت داشت. عملكرد اقتصادي و عملكرد بيولوژيك لوبيا سبز و همچنين عملكرد اقتصادي و عملكرد بيولوژيك گوجه‌فرنگي نيز در كشت خالص بر تيمارهاي كشت مخلوط برتري داشت. اين درحالي بود كه كشت مخلوط تك رديفي باعث افزايش 18.42 درصد وزن ميوه در بوته لوبيا سبز و 62.38 درصد وزن ميوه در بوته گوجه‌فرنگي در مقايسه با كشت خالص اين گياهان گرديد. به نظر مي‌رسد كه دليل برتري عملكرد ميوه در بوته لوبيا سبز و گوجه‌فرنگي در كشت مخلوط تك رديفي، شرايط مناسب گونه‌ها در كنار هم و تشكيل كانوپي موجي شكل و نفوذ بيشتر نور و در نتيجه، استفاده كارآمدتر از منابع باشد. كارايي مصرف نيتروژن، فسفر و پتاسيم خيار در كشت خالص اين گياه بيشتر از ساير تيمارهاي آزمايش بود، در حالي كه كارايي مصرف عناصر غذايي لوبيا سبز و گوجه‌فرنگي در كشت مخلوط تك رديفي بر ساير تيمارهاي آزمايش ارجحيت داشت. احتمالاً در كشت مخلوط تك رديفي، قابليت استفاده يا جذب عناصر در نتيجه رقابت بين گونه‌اي افزايش يافته است. نسبت برابري زمين بيانگر اين بود كه كشت مخلوط تك رديفي حدود 27 درصد عملكرد كل را نسبت به تك‌كشتي افزايش داد. با توجه به نتايج، نسبت برابري زمين در كشت مخلوط تك رديفي بالاتر از يك بود، از سوي ديگر، نتايج حاصل از بررسي كارايي مصرف عناصر غذايي مؤيد اين است كه در كشت مخلوط تك رديفي اين گياهان در مقايسه با كشت خالص، عناصر غذايي به‌صورت كارآمدتري را مورد استفاده قرار گرفته است.