بررسي تطبيقي رسم‌ الخط مصحف تاشكند با قواعد و نقل‌هاي تاريخي رسم‌ المصحف

A Comparative Study of the Tashkent Codex with the Rules and Historical Traditions of the Quranic Orthography

علم رسم‌ المصحف، از قواعد و روش‌هايي در باب كتابت قرآن سخن مي‌گويد كه به واسطۀ منقولات دانشمندان از مصاحف كهن، در دسترس قرار گرفته‌اند. كتاب‌هاي المقنع و مختصر التبيين، مهم‌ترين منابع دانش رسم‌المصحف به شمار مي‌روند كه در نگارش اكثر مصاحف جهان اسلام مورد استفاده قرار گرفته‌اند؛ چنان‌كه به نويسندگان آن‌ها، لقب «شيخين علم رسم‌المصحف» اطلاق شده است. اين مقاله كوشيده است كه رسم كلمات مصحف تاشكند به‌عنوان معروف‌ترين مصحف از حيث انتساب به خليفۀ سوم را با نقل‌هاي دو كتاب مذكور مقايسه كرده و ميزان انطباق گزارش‌هاي رسم‌المصحف را با رسم نمونه‌اي از مصاحف كهن ارزيابي كند. رسم كلمات در مصحف تاشكند سه دسته‌ است: 1- رسم‌هايي كه با نقل‌هاي شيخين همخواني دارد؛ 2- رسم‌هايي كه تنها با نقل‌هاي يكي از شيخين همخواني دارد؛ 3- رسم‌هايي كه با نقل‌هاي شيخين ناهمخوان است. رسم‌هاي ناهمخوان با نقل‌هاي شيخين در مصحف تاشكند، به دو بخش قابل تقسيم است: الف) رسم‌هايي كه عالماني ديگر، آن‌ها را در گزارش‌هاي خود، نقل كرده‌اند؛ ب) رسم‌هايي كه براي آن‌ها گزارشي يافت نمي‌شود. نتيجۀ پژوهش حاضر نشان از آن دارد كه گزارش‌هاي علم رسم‌المصحف بايد با مراجعۀ مستقيم به مصاحف كهن، تكميل و در مواردي اصلاح شوند.

Tashkent Codex is the most famous Codex in terms of its attribution to ʿUthmān. The books al-Muqniʿ and Mukhtaṣar al-Tabyīn are the most important sources containing the orthography of the ʿUthmānic codices and the main criterion for measuring the Quranic Orthography. This article tries to compare the orthography of Tashkent codex with the traditions of these two books and assess the orthography reports. The words of Tashkent codex are divided into three categories: 1. Words that are consistent with the traditions of the two books of al-Muqniʿ and Mukhtaṣar al-Tabyīn; 2. Words that are consistent only with the traditions of al-Muqniʿ or Mukhtaṣar al-Tabyīn; 3. Words that are inconsistent with the traditions of the books of al-Muqniʿ and Mukhtaṣar al-Tabyīn. Words that are inconsistent with the traditions of Sheykheyn in this codex can be divided into two parts: A) Words that do not correspond to the traditions of Sheykheyn, But other scholars have mentioned it; B) Words that do not correspond to the traditions of Sheykheyn and also there is no any other traditions confirming that orthography. The result of the study indicates that the orthography traditions should be supplemented and corrected in some cases by referring directly to the ancient codices.