تحليلي بر توزيع فضايي سرانۀ مذهبي در محله‌هاي شهري (مورد مطالعه: شهر قم)

An Analysis on the Spatial Distribution of Religious Per capita in Urban Neighborhoods (Case Study: City of Qom)

از مهم‌ترين اهداف طرح‌هاي تفصيلي، تأمين سرانه‌هاي استاندارد خدمات شهري در راستاي رفع نيازهاي شهروندان است. تحقق‌پذيري اين طرح‌ها، موكول به انطباق با زمينه است كه در يك جامعۀ اسلامي، الزامات خاص خود را طلب مي‌كند. در آموزه‌هاي اسلام، پاسخ به نيازهاي مادي و فرا مادي انسان مدنظر قرارگرفته و شهر به‌عنوان بستر حيات طيبه، بايد اين مهم را تسهيل كند. بنابراين فراهم نمودن سرانۀ كالبدهاي متناظر با نيازهاي فرا مادي (مانند كاربري مذهبي)، از اهميت برخوردار است. اين پژوهش در شرايطي كه خلاً پژوهش‌هاي مختلف كيفي و كمي در خصوص سرانۀ مذهبي شهرها كاملاً محسوس است، ضمن ارائۀ الگويي براي آسيب‌شناسي توزيع فضايي سرانۀ مذهبي شهرها، به ارزيابي طرح تفصيلي شهر مقدس قم از اين منظر پرداخته است. تحقيق از نوع توصيفي-تحليلي بوده كه گردآوري داده‌هاي آن با روش اسنادي و مشاهدۀ ميداني انجام پذيرفته و در نهايت، داده‌هاي اطلاعات مكاني (GIS) حاصل از برداشت ميداني پژوهشگر در انطباق با طرح تفصيلي مصوب و اسناد فرادست، تحليل محتوا شد. نتايج تحقيق، كمبود سرانۀ مذهبي در مقياس محله‌هاي شهر قم را با روش‌هاي مختلف تحليلي، اثبات مي‌كند. از يك‌سو طرح تفصيلي، مساحتي حدود 7% كاربري‌هاي مذهبي محلات را در تعريض معابر قرار داده و از سوي ديگر، عدم توزيع استاندارد و نرمال فضاهاي مذهبي موجود و پيشنهادي طرح تفصيلي، منجر به انحراف بين حداقل %34 تا 68% نسبت به اهداف طرح جامع شهر و مقررات موضوعه شده است.

One of the most important goals of detailed plans is to provide standard per capita municipal services to meet the needs of citizens. Feasibility of these plans is to adapt to the context in which an Islamic society demands its requirements. In Islam, the answer to human beings' material and metamaterial needs is considered and the city should facilitate the way. Suppose the provision of human spiritual needs and material needs is considered. In that case, it is important to provide the per capita bodies corresponding to this need (such as religious land use). This study evaluates the detailed plan of the holy city of Qom from this perspective, while providing a model for the pathology of the spatial distribution of the religious per capita of cities, where the deficiency of various qualitative and quantitative researches on the religious per capita of cities is quite noticeable. The research was descriptive-analytical in which the data were collected by documentary method and field observation. Finally, the spatial data (GIS) obtained from the field survey of the researcher were analyzed. The results indicate that the per capita lack of religious land use in the urban neighborhoods is proven in Qom. The detailed plan puts about 7% of the religious uses of the neighborhoods in widening the passages. Lack of standard distribution of religious spaces has led to deviations of at least 34% to 68% from the goals.