شگردهاي زباني و معنايي حافظ با اسامي غلامان و كنيزان در ساخت ايهام تناسب

Hafez's Linguistic and Semantic Tricks with the Names of Slaves and Maids in Making Amphibology of Proportion

مي‌توان شعر حافظ را از نظر به‌كارگيري ظرفيت‌ها و كاركردهاي هنري، بلاغي و معنايي زبان، پيچيده‌ترين و رازآميزترين شعر در زبان فارسي دانست. او در اين زمينه تا جايي پيش مي‌رود كه براي دريافت و درك دنياي فكري و انديشگاني سخنش، از كنار هيچ جزئي از اجزاي سخنش بي‌تأمل و درنگ نمي‌توان گذشت. چه؛ وي، زيركانه و رندانه و آگاهانه، از تمام ظرايف و ظرفيت‌هاي زبان، براي ظهور انديشه‌ها و ترسيم جهان‌بيني خويش استفاده كرده و با تردستي تمام از آن‌ها سود جسته است. ازجمله اين امكانات زباني، اسامي نوعي غلامان و كنيزان در دوره‌هاي مختلف تاريخي ايران است كه به دلايل متفاوت به آن‌ها داده مي‌شده است. به دليل به‌كارگيري همين شگردهاي زباني است كه شعر حافظ، همواره از طرف پژوهشگران ادبي، از زاويه‌هاي گوناگون مورد مطالعه و بررسي قرارگرفته است. از طرفي نيز، ازآنجاكه مهم‌ترين ويژگي سبكي و هنري حافظ، استفاده اعجاب‌انگيز او از ايهام و انواع آن و به‌ويژه ايهام تناسب است، محققان و شعرشناسان بسياري كوشيده‌اند تا با استخراج شواهد ايهام و انواع آن در شعر او، لايه‌هاي متفاوت معنايي و رمزوارگي زباني هنر او را نشان داده و شگفتي‌هاي روابط منشوري واژگان در شعر او را آشكار نمايند. در اين پژوهش، كوشش شده است تا با روش اسنادي و تحليلي، كاربردهاي هنري اسامي نوعي غلامان و كنيزان در ساخت ايهام تناسب و ايهام تبادر در شعر حافظ نشان داده شود. نتايج پژوهش نشان مي‌دهد كه حافظ، آگاهانه و رندانه، اسامي نوعي غلامان و كنيزان را در بستري از ايهام تناسب و تبادر، به كار مي‌گيرد تا هم روابط منشوري و مهندسي‌شده واژگان شعر خويش را هنري‌تر سازد و هم انديشه‌هاي سياسي و اجتماعي خويش را با زباني غيرمستقيم و چندلايه به مخاطب منتقل نمايد.

Hafez's poetry can be considered the most complex and mysterious poem in Persian in terms of using the capacities and artistic, rhetorical and semantic functions of language. In this regard, he goes so far as to say that in order to receive and understand the intellectual world of his speech, no part of his speech can be ignored and delayed. He has cleverly and consciously used all the subtleties and capacities of language to express his thoughts and draw his worldview, and he has benefited from them with all his skill... One of these linguistic features is the names of a kind of slaves and maids in different historical periods of Iran that were given to them for different reasons. It is because of the use of these linguistic tricks that Hafez's poetry has always been studied by literary scholars from various angles... On the other hand, since the most important stylistic and artistic feature of Hafiz is his astonishing use of ambiguity and its types, and especially the ambiguity of proportions, many scholars and poets have tried to extract the evidence of ambiguity and Its variants in his poetry show the different layers of semantics and linguistic mystery of his art and reveal the wonders of the prismatic relations of words in his poetry. In this research, an attempt has been made to show the artistic applications of the names of a kind of slaves and maids in the construction of proportionality and ambiguity in Hafez's poetry through documentary and analytical methods. The results of the research show that Hafez, consciously and prudently, uses the names of a kind of slaves and maids in a context of ambiguity and confusion in order to make the prismatic and engineered relations of his poetic words more artistic. an‎d to convey his political and social ideas to the audience in indirect and multi-layered language.