كاني‌شناسي، زمين‌شيمي و چگونگي تشكيل منگنز تمليه (شمال‌غرب سلسله-استان لرستان)

Mineralogy, geochemistry and genesis of Temelieh Manganese ore Deposit (NorthWest of Selseleh, Lorestan Province)

تمليه در 20 كيلومتري شمال غرب شهرستان سلسله (استان لرستان) واقع است. از ديدگاه زمين شناسي منطقه اي، اين منطقه در مجموعه راديولاريتي هرسين قرار دارد. تركيب سنگ شناسي مجموعه دربرگيرنده شامل راديولاريت، پريدوتيت، گابرو، دايك هاي صفحه اي، بازالت، آندزيت، آهك و مرمر است. كاني سازي منگنز به شكل رگه-رگچه اي و بيشتر درون گسل ها، درزه ها و شكستگي هاي راديولاريت ها رخ داده است. بر اساس بررسي هاي كاني شناسي، همبرزايي منگنز شامل كاني هاي پيرولوسيت، پسيلوملان، تودوروكيت، كريپتوملان، لپيدوكروزيت، و اكسيد-هيدروكسيدهاي منگنز(هوسمانيت، هيدروهوسمانيت، مانگانيت) است. كلسيت و كوارتز مهم ترين كاني هاي باطله هستند. برپايه داده هاي زمين شيميايي عناصر اصلي و كمياب كانسنگ، نمودارهاي تفكيك كننده مختلف و نسبت هاي عنصري، تطابق خوبي بين منطقه منگنزدار تمليه با كانسارهاي گرمابي وجود دارد. از سوي ديگر، محاسبه نسبت هاي مختلف عنصري چون Mn/Fe (با ميانگين 0/92)، Ti/Al (با ميانگين 0/01)، Co/Ni (با ميانگين 0/97)، Co/Zn (با ميانگين 0/28)، U/Th (با ميانگين 0/73)، La/Ce (با ميانگين 0/32)، عناصر خاكي نادر سبك به سنگين (LREE/HREE، با ميانگين 8/64) و مجموع عناصر خاكي نادر (ΣREE، با ميانگين 56/53) نشان دهنده گرمابي بودن ذخيره منگنز تمليه است. مقايسه الگوي به نجارشده عناصر خاكي نادر كانسنگ منگنز تمليه با ديگر كانسارهاي منگنز جهان بيانگر خاستگاه گرمابي اين كانسار است. الگوي توزيع عناصر خاكي نادر بهنجار شده كندريت نشان دهنده بي هنجاري مثبت Ce با ميانگين 24/5 و بي هنجاري منفي Eu با 0/54 است كه به روشني با نهشته هاي گرمابي منگنز همخواني دارد. به اين ترتيب، سيال هاي كانه ساز مي توانند از آب هاي سطحي و يا ماگمايي شكل گرفته باشند و با ضمن چرخش در سنگ هاي آتشفشاني، منگنز و ساير فلزها را با خود حمل نموده و طي بالا رفتن از مناطق مناسب موجب نهشته شدن منگنز در گسل ها و شكستگي هاي عمده شوند

Temelieh area is located about 20 Km northwest of Selseleh (Lorestan Province). Geologically, the area is a small part of the Harsin radiolarite complex. Petrography consists of radiolarite, peridotite, gabbro, plate dikes, basalt and andesite, limestone, and marble. Manganese mineralization occurs as vein-veinlet and is mainly formed in faults, joints, and fractures that crosscut in radiolarites. Based on mineralogical studies, the manganese paragenesis is composed of pyrolusite, psilomelane, todorokite, cryptomelane, lepidocrocite, and manganese oxide-hydroxide (housmanite, hydrohousmanite, Manganite). The essential waste minerals are calcite and quartz. Based on geochemical data from major and trace elements, using different distinguishing charts and elemental ratios, there is a good relation between the manganese-rich region and the hydrothermal deposits. On the other hand, calculation of element designated ratios like Mn/Fe )mean 0.92), Ti/Al (mean 0.01), Co/Ni (mean 0.97), Co/Zn (mean 0.28), U/Th (mean 0.73), La/Ce (mean 0.32), LREE/HREE (mean 8.64) and ΣREE (mean 56.53) indicate Temelieh manganese ore is hydrothermal. Comparison of the REE normalized pattern of Temlieh manganese ore with other manganese deposits in the world indicates the hydrothermal origin of this deposit. REE distribution pattern indicates Ce positive anomaly with mean 24.5 and Eu negative anomaly with mean 0.54 that is compatible with hydrothermal manganese deposit. Accordingly, ore-forming fluids could be originated from meteoritic or magmatic water circulating through volcanic rocks, dissolve manganese and other metals and, while rising from suitable areas, deposits them in along the fault planes and fractures.