كليدواژه :
اراده , مبادي اراده , فاعل بالتجلي , ضرورت علي , طلب نفس
چكيده فارسي :
مختار يا مجبور بودن انسان در افعال خود، مسئله‌اي است كه از ديرباز ذهن انسان‌هاي عاقل را به خود مشغول كرده است. حتي با پذيرش اختيار، دقت در لايه‌هاي دروني نفس انساني شبهه غيرمختار بودن انسان را از زاويه‌اي ديگر مطرح مي‌سازد. از يك سو رابطه‌ي نفس با اراده‌ي خود و چگونگي صدور اراده از نفس و از سوي ديگر، كيفيت ضرورت يافتن افعالِ صادر از نفس، شبهاتي اساسي را نسبت به فاعليت انسان ايجاد كرده است. چنين مسائلي كه در ميان فلاسفه و متكلمان گذشته نيز مطرح بوده است، توسط آنان جواب داده نشده و حتي با تشكيك‌هاي متكلمين، به شبهه‌اي بغرنج تبديل گشت. بعدها عده‌اي از اصوليون مكتب نجف صراحتاً قائل به تخصيص قانون عليت در اين محدوده شده و آن قاعده را فقط در خصوص فعل و انفعالات عالم طبيعت جاري دانستند، گاهي قاعده‌ي «ترجيح بلامرجح» را انكار كرده و گاهي اصل «الشيء ما لم يجب، لم يوجد» را مورد خدشه قرار دادند. در اين مقاله، با توجه به اهميت اين بحث و تأثيرگذاري آن در مسئله‌ي ثواب و عقاب و نيز به هدف پاسخگويي به اين پرسش‌ها، ابتدا نظريه اصوليون را نقد و بررسي كرده، سپس با تبيين پاسخ ابتكاري حكمت متعاليه ـ با تكيه بر گونه‌هاي مختلف علت فاعلي ـ شبهاتِ از اين دست را پاسخ مي‌دهيم.
چكيده لاتين :
Determinacy of indeterminacy of human actions is an issue which have grasped scholars’ mind from ancient times. Even with affirming free will, scrutinizing inner layers of human soul put determinism forward from a different viewpoint. On one hand, the relation between soul with its own will and the way will bring about by the soul, and on the other hand, the modality of necessitation of emanated actions derived from soul, have produced a few doubts about agency of human beings. These issues, which were discussed by previous philosophers and theologians but remained unanswered, somewhat escalated by theologians’ doubtful contribution, became a perplexing problem. In future times, a few theorists of principles of jurisprudence, placed in Najaf, excluded causality rule from this realm and believed that causality just belong to natural events; sometimes, denied the “Impossibility of Preferring Without Preference Law”, and sometimes put the “A Thing Which Is Not Necessitated Would Not Come To Existence” under question. Employing analytic-critical method, due to the importance of the issue and its effect on afterlife punishment or reward, in this paper, to answer these questions, first, jurisprudents’ theory has been explained; then, relying on the innovative way of transcendental philosophy, especially with the help of types of efficient cause, try to answer these irresolutions.
