بررسي تطبيقي موانع دستيابي به معرفت از نظر شيخ اشراق و عزالدين كاشاني

The Comparative Study of the Obstacles for Knowledge from the Viewpoints of Sheikh Ishraq and ʿIzzuddin Kashani

پژوهش حاضر با موضوع موانع معرفت حقيقي از ديدگاه شيخ اشراق (587ـ549ق) و عزالدين محمود كاشاني (د 735ق) به بررسي و تلفيق آرا و انديشه‌هاي اين دو متفكر مسلمان پرداخته است و شباهت‌ها و تفاوت‌هاي آراي آنان را با روش توصيفي ـ تحليلي دنبال كرده است. ادراكات حسي و علوم عقلي و استدلالي از جمله موانع معرفت نزد شيخ اشراق، و عقل معاش از جمله موانع معرفت نزد عزالدين محمود كاشاني است. سهروردي علم را تا زماني كه بر صور محسوسات و تعينات دلالت دارد در سجّين طبيعت و معقولات محصور مي‌داند كه ديده عقل و چشم دل از رؤيت آن حقيقت قاصر است. كاشاني نيز با تكيه بر نور ايمان و يقين، موانعي چون علم و استدلال، عقل معاش، گناه و هواجس نفساني و وساوس شيطاني و خودستايي را آفتي مي‌داند كه انسان را از كسب معرفت باز مي‌دارد. انسان با توجه به استعداد و ظرفيت وجودي‌اش شايستگي كمال و افاضه معرفت را دارد و رسيدن به معرفت حقيقي مستلزم گسيختگي از عالم محسوسات، كدورات و شواغل جسماني و رهايي از عالم ظاهر است.

The present study, focusing on the obstacles of true knowledge from the viewpoints of Sheikh Ishraq (549-587 AH) and ʿIzzuddin Kashani (d. 735 AH), investigates and integrates the views and opinions of these two Muslim thinkers and pursues the similarities and differences of their opinions through a descriptive-analytical method. Sensory perceptions as well as the rational and argumentative sciences are among the obstacles of knowledge for Sheikh Ishraq, and the subsistence intellect (ʿaql maʿāsh) is among the obstacles of knowledge for ʿIzzuddin Mahmoud Kashani. Sohrawardi maintains that knowledge is enclosed in the jail of the nature and intelligibles as long as it denotes the forms of sensible things and individuations, which cannot be seen by the eyes of the body and the intellect. Kashani also, by relying on the light of faith and certainty, regards obstacles such as knowledge and argumentation, subsistence intellect, sin and sensual passions, evil deceptions, and boasting as the blights that prevent the man from acquiring knowledge. Considering his potentials and his existential capacities, the man has the decency to achieve perfection and receive emanated knowledge, and achieving the true knowledge necessitates disruption from the world of sensible things, impurities and physical involvements as well as the world of apparent things.