اعتبار پژوهي آزمايش هاي پزشكي در حوزۀ مسائل فقهي

Examining the Validity of Medical Tests in the Issues Related to Jurisprudence

سابقه و هدف: موضوع‌سازي آزمايش‌هاي پزشكي براي برخي احكام اسلام پيشينه‌اي به درازاي عُمر روايات دارد. ازآنجاكه دستاوردهاي جديد علوم آزمايشگاهي موجب ايجاد مسائلِ مستحدثه در فقه شده، هدف اين مطالعه بيان انواع آزمايش‌هاي پزشكي جديد طبق ملاك‌هاي فقهيِ مكتب اماميه، اعتبار و حجيّت اين آزمايش‌ها و محدودۀ حجيّت، يعني تعيين شروط و ضوابط حجيّت اين نوع از آزمايش‌ها است. روش كار: اين پژوهش از نوع كتابخانه‌اي است كه با روش توصيفي-تحليلي سامان يافته و تلاش شده است تا با استفاده از قوانين اصول ‌فقه و قواعد فقهي و آموزه‌هاي روايي اعتبار و حجيّتِ آزمايش‌هاي پزشكي در حوزۀ مسائل‌ فقهي از ديدگاه فقه اماميه بررسي شود. مؤلفان مقاله تضاد منافعي گزارش نكرده‌اند. يافته‌ها: آزمايش‌هايي كه در بستر علم جديد براي مسائل فقهي موضوع‌ساز است، در چهار دستۀ آزمايش‌هاي آسيب‌شناسي، سم‌شناسي، سرولوژي و ژنتيك معرفي شد. نظر فقهاي اماميۀ معاصر دربارۀ آزمايش‌هاي طبّي در دو فتوايِ كلي معرفي شد: الف) حجيّت آزمايش، در صورتي كه منتهي به قطع و علم باشد و ب) حجت‌نبودنِ اين نوع آزمايش‌ها به‌طور كلي. در جهت تبيين مسئلۀ آزمايش‌هاي پزشكي با ملاكِ يافتنِ حكم فقهي، آزمايش‌ها به سه دسته تقسيم شد؛ تخميني، حسي و حدسي و در چند مرحله بحثِ اعتبار و محدودۀ حجيّت آنها از ديدگاه فقهِ اماميه بررسي شد. نتيجه‌گيري: به‌صورت مشخص نتيجه را در سه دادۀ كلّي مي‌توان ارائه داد: الف) اعتبار و حجيّت آزمايش‌هاي تخميني قابل اثبات نيست و فقدانِ دليل بر حجيّت را مي‌توان دليل بر فقدانِ حجيّت دانست. ب) اعتبار آزمايش‌هاي حسي درصورتي‌كه مسئله از مصاديقِ قضيۀ بيّنه و شهادت باشد، به واسطۀ ادلّۀ حجيّت آن بحث قابل دفاع است و دليلي بر شروط ذكرشده در آن ابواب، مثل تعدد آزمايش‌كننده نيست و ج) اعتبار آزمايش‌هاي حدسي درصورتي‌كه مسئله بر قضيۀ قول اهل خبره و كارشناس تطبيق‌پذير باشد، به واسطۀ ادلّۀ حجيّت آن بحث قابل دفاع است. درنتيجه نظر آزمايش‌كنندۀ واحد در موضوعات احكام كافي است و نياز به تعددِ نظر آزمايش‌كننده در آزمايش‌هاي حسي و حدسي نيست.

Background and Objective: Finding the relevance of medical experiments and tests to some religious orders in Islam dates back to the narrations. Since the new experimental achievements have led to the emergence of new issues in Jurisprudence (fiqh), the purpose of the present study is to elaborate on the new medical experiments according to the fiqh criteria of Imamiah (Shia) and examine the validity and acceptability of these proofs in Jurisprudence issues, i.e. to determine the conditions and criteria for these types of tests. Methods: The present study is library-based and was conducted using a descriptive-analytical method. An attempt was made to examine the validity and authority of medical experiments and tests for fiqh issues using the Jurisprudence laws and principles and the teachings from the narrations from the perspective of Imamiah (Shia) Jurisprudence. The authors reported no conflict of interests in this study. Results: The tests conducted in the new sciences that are relevant to the Jurisprudence issues were categorized into four categories of pathology, toxicology, serology, and genetics. The views and perspectives of the contemporary Imamiah religious experts about the medical tests were presented in two general fatwas: a) authority and validity of tests if only they lead to absoluteness and science and b) general invalidity of these types of tests. In order to explain the applicability of medical experiments to religious orders as criterion, the tests were classified into two categories: estimation-based and hypothetical. Then, their validity and scope of authority as proof were examined from the perspective of Imamiah Jurisprudence. Conclusion: The conclusions of the present study can be presented based on three general categories of data: a) Estimation tests: Validity of estimation experiments is not provable and lack of reason for validity can be considered as the reason for lack of validity; b) The validity of sensory tests is defensible via the reasons for its validity if the issue of concern is an example of evidence and attestation and there is no better reason like the number of experimenters for the mentioned conditions; c) The validity of hypothetical tests is defensible via the reasons for validity if the issue of concern is consistent with the experts’ views. In conclusion, a single experimenter’s opinion is enough for the religious orders and there is no need for numerous views by the experimenter in sensory and hypothetical tests.