از ونوس و آدونيس شكسپير تا «زهره و منوچهر» ايرج ميرزا؛ پژوهشي در ادبيات تطبيقي

From Venus and Adonis by Shakespeare to Zohtre va Manouchehr by Iradj Miraz

مي‌دانيم كه ايرج ميرزا مثنوي نيمه‌تمام «زُهره و منوچهر» خود را با اقتباس از منظومۀ ونوس و آدونيس اثر ويليام شكسپير (1593) سروده است، اما در اين مورد كه آيا او در سرودن اين مثنوي از ترجمۀ ناقص و منثور دكتر لطفعلي صورتگر با عنوان «عشق ونوس» (1304)، يا از مأخذ يا مآخذي ديگر نيز استفاده كرده است يا نه، اتفاق نظر چنداني وجود ندارد. در اينجا نشان مي‌دهيم كه دست‌كم بر اساس آنچه از ترجمۀ چاپ‌شدۀ دكتر صورتگر در سه شمارۀ مجلۀ سپيده‌دم به دست ما رسيده، و نيز براساس متنِ كامل منظومۀ ونوس و آدونيس، ايرج ميرزا نگاهي به ترجمۀ صورتگر انداخته، اما علاوه بر آن از مأخذ يا مآخذ ديگر و حتي احتمالاً از تفسيرهاي اين منظومه نيز بهره برده است. با توجه به اينكه ايرج ميرزا زبان فرانسه مي‌دانسته و اشعاري از آن زبان به فارسي ترجمه كرده است، مي‌توان اين احتمال را قابل قبول دانست كه او در ترجمه خود از متن ترجمه‌شدۀ فرانسوي ونوس و آدونيس همراه با تفسيرهاي آن استفاده كرده است. بنابراين شايد ايرج ميرزا در ماه‌هاي آغازين سال 1304 از طريق ترجمه‌هاي صورتگر با منظومۀ ونوس و آدونيس آشنا شده و سپس خود متن فرانسۀ آن منظومه را تهيه كرده و با اقتباس از آن كار سرايش «زهره و منوچهر» آغاز كرده، اما متأسفانه دست اجل در اسفند 1304 به وي امان نداده است تا كار اقتباس خود را به پايان برساند.

This paper deals with two narrative poems: "Zohre and Manouchehr" by Iraj Mirza, and "Venus and Adonis" by William Shakespeare. It has been shown that "Zohre and Manouchehr" has been composed based on a complete translated version (perhaps in Frech) of "Venus and Adonis". It has also been discussed that Iraj Mirza has taken a look at an incomplete Persian Translated version of "Venus and Adonis" by Lotf-Ali Souratgar. This paper deals with two narrative poems: "Zohre and Manouchehr" by Iraj Mirza, and "Venus and Adonis" by William Shakespeare. It has been shown that "Zohre and Manouchehr" has been composed based on a complete translated version (perhaps in Frech) of "Venus and Adonis". It has also been discussed that Iraj Mirza has taken a look at an incomplete Persian Translated version of "Venus and Adonis" by Lotf-Ali Souratgar.