تأثيرپذيري سيّدمحمّد مكّي حسيني از انديشه‌هاي عين القضات همداني، با تكيه بر آراء معرفت‌شناسي در بحرالمعاني و تمهيدات

The Influence of Ayn al-Quzat Hamadani on Mohammad Nassir-a-din Makki Hosseini, Regarding Their Epistemological Views in Tamhīdāt and Bahr al-Maani

سيّدمحمّد مكّي در بحرالمعاني، توجه قابل تأمّلي به مباحث معرفت‌شناسي داشته است. هدف اين پژوهش، تبيين آراء معرفت‌شناسي سيّدمحمّد مكّي و بررسي تأثيرپذيري او از تمهيدات عين القضات است. نوشتار حاضر به روش توصيفي ـ تحليلي و با تكيه به منابع كتابخانه‌اي صورت گرفته است. يافته‌هاي پژوهش نشان مي‌دهد كه سيد محمد مكي، در مباحث معرفتي، نه تنها در محتوا، بلكه در الفاظ و عبارات، متأثر از انديشه‌هاي عين القضات همداني بوده است. هر دو عارف، ميان علم ظاهري و علم باطني، تميز قائل شده‌اند و علم باطني را همان معرفت الهي دانسته‌اند كه عارفان به واسطة درجۀ ايمان و يقيني كه دارند، از آن برخوردار مي‌شوند. انسان مي‌تواند از طريق شناخت خويش و شناخت محمد (ص)، به معرفت الهي، دست يابد. البته معرفت به ذات الهي ممكن نيست و تنها مي‌توان نسبت به اسماء و صفات و افعال الهي، به معرفت رسيد. آنان از وجود ضرورت حجاب سخن گفته‌اند و بر اين باور هستند كه اين حُجب به صورت كامل برطرف نمي‌شود. همچنين معارف الهي به دلايلي از جمله محتوا، محدوديت‌هاي بشريت و شريعت، عدم درك مخاطب و مسئله رازداري، بيان‌ناپذير هستند. اين مباحث در نامه‌هاي سيّدمحمّد، به تفصيل بيشتري نسبت به تمهيدات آمده است.

Mohammad Nassir-a-din Makki Hosseini in his book Bahr al-Maani (The Sea of Meanings) pays considerable attention to epistemological issues. The purpose of the present article is to explain his the epistemological views and to examine the influence of Ayn al-Quzat Hamadani's Tamhīdāt on his ideas. This study has been done by using descriptive-analytical method and based on library resources. The findings show that Mohammad Makki not only in content, but also in words and phrases, has been influenced by the epistemological views of Ayn al-Quzat. Both mystics have distinguished between inward knowledge and outward knowledge, and have considered outward knowledge as the divine knowledge that mystics receive it due to their degree of unshakable faith in God. According to both of them, man can attain divine knowledge through self-knowledge and the knowing of the prophet Muhammad; but knowing the divine essence is not possible and one can only know about divine names, attributes and acts. They speak of the existence of an obstacle (hejab) in knowing God and believe that this obstacle will not be completely removed; and for some reasons such as content, human limitations and religious limitations, the inability of the audience to understand the concepts and the issue of confidentiality, the divine teachings are inexpressible. These topics are covered in more detail in Bahr al-Maani than in Tamhīdāt.