تحليل و تطبيق «منطق‌الطير» عطار نيشابوري و رمان «كتاب سياه» از اورهان پاموك

Attār of Nishapur's Mantiq-u-Tayr and Orhan Pamuk's The Black Book: A Comparative Study

اورهان پاموك، داستان‌نويس صاحب‌‌نام تركيه، برخي آثار خود را تحت تأثير ادبيات ايران و مطابق الگوهاي موجود در شاهكار‌هاي ادب كلاسيك فارسي خلق كرده است. «كتاب سياه» يكي از رمان‌هاي پاموك است كه در آن، شيوه‌‌‌هاي نوين و مدرن داستان‌نويسي در غرب، با قصه‌ها و حكايات كهن ادبيات شرق، از جمله ادب فارسي، نزديكي و خويشاوندي يافته است. پاموك در اين رمان، توجه ويژه‌اي به عطار نيشابوري و منظومۀ «منطق‌الطير» نشان داده و تلاش نموده است كار خود را با الگوي نمادين موجود در «منطق‌الطير» مطابقت دهد. او از «منطق‌الطير» به صورت پشتوانه‌اي محتوايي و ساختاري بهره برده و با ايجاد موقعيت‌هاي داستاني ويژه، در صدد بازنمايي وادي‌هاي طريقت در متن رمان خود برآمده است. اين گفتار، با روش تحليلي ـ تطبيقي، شيوة بهره‌مندي پاموك از انديشه‌هاي عطار و چگونگي تأثيرپذيري او از «منطق‌الطير» را بررسي كرده است. يافته‌هاي پژوهش نشان مي‌دهد ظرفيت‌هاي عرفاني، تمثيلي و داستاني منظومۀ «منطق‌الطير» و رمان «كتاب سياه» از جهات مختلف همانندي دارد. در اين رمان، ضمن بازنمايي معنايي مفاهيم عرفاني «منطق‌الطير»، اشاراتي مستقيم به قصه‌هاي «منطق‌الطير» و فرازهايي از داستان سفر مرغان به كوه قاف، به چشم مي‌خورد؛ همچنين ذكر برخي نام‌ها به روشني نشان مي‌دهد كه وجه بينامتني ژرف و فراگيري ميان رمان «كتاب سياه» و «منطق‌الطير» وجود دارد.

Orhan Pamuk, the well-known Turkish novelist, has created some of his works under the influence of Iranian literature and in accordance with the patterns found in the masterpieces of classical Persian literature. In The Black Book, one of Pamuk's novels, modern Western storytelling methods are combined with ancient stories and anecdotes of Eastern literature, including Persian literature. In the novel, Pamuk has paid special attention to Attār of Nishapur's Mantiq-u-Tayr and has tried to match his work with the symbolic patterns in Mantiq-u-Tayr. He has taken advantage of the content of Mantiq-u-Tayr and used it as a structural support for his work, and by creating special narrative situations, he has tried to represent the mystical paths in his novel. The present article, by analytical-comparative method, examines the way Pamuk benefits from Attar's ideas and how he was influenced by the Mantiq-u-Tayr. The findings show that the mystical, allegorical and narrative capacities of Mantiq-u-Tayr and The Black Book are similar in different ways. In his novel, Pamuk provides a semantic representation of the mystical concepts of Mantiq-u-Tayr, and refers directly to its stories, especially the story of the birds' journey to Mount Qaf; also, the mention of some common proper names in both books clearly shows that there is a deep intertextual relationship between the two works.