فرآيند حكم‌شناسي در استنباط

مدتي است كه در مجامع علمي، اصطلاح الگوريتم مطرح شده است. اين اصطلاح، به معناي فرآيندسازي هر عملياتي است. از آن‌جا علم فقه، داراي عمليات استنباط است، مي‌توان گفت استنباط فقهي، داراي الگوريتم است. اين الگوريتم استنباط فقهي را بايد از علم اصول طلب نمود؛ چرا كه رسالت علم اصول، فراهم‌سازي قواعد كلي استنباط فقهي و فرآيند‌سازي آنها است. در واقع، الگوريتم به مثابه يك دستگاه استنباطي است كه توسط علم اصول، مستدلّ و نظريه‌پردازي مي‌شود و در اختيار فقيه قرار مي‌گيرد. البته فقهاء در مباحث فقهي، نگاهي الگوريتميك به استنباط حكم شرعي داشته‌اند؛ اما آن‌را به صورت شفاف بيان نكردند؛ از اين‌رو الگوريتم پيشنهادي اين جستار، شفاف‌سازي الگوريتم ارتكازي فقهاء محسوب مي‌شود. خروجي اين الگوريتم، حكم شرعي و تعيين مرتبه آن است؛ يعني الگوريتم استنباط بايد به اين سوال پاسخ دهد كه آيا حكم، جعل شده است يا خير؟ و اگر جعل شده است، آيا به مرتبه فعليت رسيده است يا خير؟ و اگر به مرتبه فعليت رسيده است، آيا به مرتبه تنجز هم رسيده است يا خير؟ از اين‌رو، الگوريتم پيشنهادي بر اساس همين مراتب حكم پي‌ريزي شده است. لذا در اين نوشتار با استفاده از منابع كتابخانه اي و بر اساس روش توصيفي تحليلي به بررسي عملكرد فقها پرداخته شده است تا بدين وسيله الگوريتم استنباطي ايشان استخراج شود.