تحليل ترامتنيّت حكايت‌هاي برگزيدة اسرارنامه

Hypertextuality in the Selected Anecdotes of Asrar Nama; An Analysis

يكي از راه‌هاي شناخت دقيق متون، بررسي تعامل بين آن‌ها است و ترامتنيّت يكي از رويكردهاي خوانش متن است كه به روشي نظام‌مند، روابط بين متون را نشان مي‌دهد. بيشتر حكايت‌هاي اسرارنامه، ريشه در آثار پيش از آن دارد ولي شيوۀ تغيير و بازتوليد آن‌ بسيار سنجيده و هدف‌مند بوده است. در اين پژوهش به روش تحليلي- تطبيقي بر اساس نظرية ترامتنيّت ژرار ژنت، به بررسي ميزان و چگونگي ارتباط اسرارنامه با زيرمتن‌هاي آن پرداخته‌ايم. يافته‌هاي پژوهش نشان مي‌دهد كه بهره‌گيري عطّار از زيرمتن‌ها به شكل ارتباط بينامتني از نوع صريح و ضمني و به منظور اعتباربخشي به روايت و تأييد مطلب صورت گرفته است. بيش‌ترين نوع رابطۀ ترامتني اسرارنامه با زيرمتن‌هاي آن، از نوع زبرمتني و از نوع همان‌گونگي و تراگونگي به روش گشتار كمّي و كاربردي است . فرايندهايي چون گشتار انگيزه، گشتار ارزش، گشتار كيفي، فزون‌سازي، انبساط، برش و تلخيص متن سبب تغيير گفتمان حكايات، برجسته‌كردن مطلب، افزودن عناصر داستاني و خارج كردن متن از حالت گزارشي به گونة روايي، ارزش‌كاهي يا ارزش‌گذاري شخصيّت‌هاي حكايات و متناسب‌كردن اهداف در روايت عطّار شده‌ است. فرامتنيّت در اسرارنامه از نوع تفسيري است و در تبيين ديدگاه‌هاي عرفاني عطّار، بسط بن‌مايه و نمادين كردن حكاياتي كه در مآخذ اسرارنامه به صورت سطحي و تك‌ معنا نقل‌شده‌اند، موثّر بوده‌ است.

Examining the interaction between texts is one of the ways to know texts accurately; hypertextuality is an approach to text reading that shows relationships between texts in a systematic way. Most of the anecdotes of Asrar Nama (composed by Attār of Nishapur) have their roots in previous works, but they have been changed and reproduced in this book very thoughtfully and purposefully. By using analytical-comparative method and based on Gérard Genette’s theory of hypertextuality, the present article attempts to investigate the relationship between the Asrar Nama and its subtexts. The findings of the research show that Attar uses subtexts in the form of explicit and implicit intertextual relationship in order to validate the narrative and confirm the content. The most type of hypertextual relationship between Asrar Nama and its subtexts is trigonomy or homogeneity in a quantitative transformation and pragmatic transformation methods. Processes such as transformation of motivation, transformation of value, qualitative transformation, amplification, expansion, cutting and summarizing the text lead to change the discourse of the stories, to highlight the content, to add fictional elements, to turn the text from a report mode into a narrative mode, to devalue or value the characters of the anecdotes and to adjust the goals in the Attār's narration. Hypertextuality in Asrar Nama is interpretive; it has played an effective role in explaining Attar's mystical views, expanding the themes, and symbolizing the anecdotes that are monosemantically and superficially narrated in the sources of Asrar Nama.