تحليل مكان مبنا و چندجانبه نوع كشت بهينه در قطعات مزروعي دشت قيقاج

A spatial multi-faceted analysis of optimal crops in arable lands of Qeyghaj Plain

تخصيص بهينه منابع آب به كشاورزي مخصوصاً در مناطق خشكي چون ايران امري ضروري است. يكي از عوامل مهم در تخصيص بهينه منابع آب، تعيين الگوي بهينه كشت در مزرعه است. در پژوهش حاضر، هم خصوصيات فيزيولوژيكي زمين در تناسب كشت مد نظر بوده است و هم جنبه هاي اقتصادي كشت و هم ميزان امكان پذير بودن كشت هر محصول در هر قطعه زمين از نظر تمايل كشاورزان به آن. به اين منظور از تكنيك هاي مختلف برنامه ريزي خطي و تصميم گيري چندمعياره در كنار مدل تحليلي SWOT استفاده شد. منطقه مورد مطالعه اين تحقيق دشت قيقاج در استان آذربايجان غربي مي باشد. در ابتدا هشت محصول مناسب كشت در اين منطقه شناسايي و تناسب هر يك از زمين ها براساس خصوصيات فيزيولوژيك زمين، براي اين محصولات بررسي شد. استفاده تلفيقي از دو مدل تصميم گيري چندمعياره AHP و TOPSIS براساس نُه شاخص مهم تأثيرگذار در محصول، نشان داد كه در بين اين محصولات، كشت گندم، كلزا و جو در اين منطقه ايده آل مي باشد. سپس براي بهينه سازي كشت از برنامه ريزي خطي با اعمال محدوديت هاي موجود تحت چهار سناريوي مختلف با هدف به حداكثر رساندن سود اقتصادي، استفاده شد. نتايج پياده سازي سناريوها نشان داد كه با حذف برخي از محصولات آب بر نظير سيب زميني و ذرت دانه اي كه رتبه هاي پاييني را در رده بندي تناسب كشت كسب كرده اند، سود اقتصادي افزايش و مصرف آب كاهش مي يابد. مرحله انتهايي كار تعيين كشت مناسب براي هر قطعه زمين است. بنابراين با در اختيار داشتن نتايج روش ها كه حاصل تصميم گيري چندمعياره، بررسي فيزيولوژيكي و چهارسناريوي برنامه ريزي خطي بود و اولويت هاي كشت در منطقه و مساحت هاي مناسب كشت هر محصول را دربرداشت، با اتخاذ رويكردي عمل گرايانه و تحليلي همه جانبه و بهره گيري از نظر كارشناسان، مدل تحليلي SWOT به خدمت گرفته شد و محصول مناسب براي كشت به هر يك از قطعات زمين تخصيص يافت، به صورتي كه در آن سابقه و اولويت كشت كشاورزان بر اساس دانش كشت هم در نظر گرفته شد. الگوي مناسب به دست آمده نسبت به وضع موجود موجب 2,052,120,000 ريال افزايش سود و 90.770.6 متر مكعب كاهش مصرف آب مي شود. از مزاياي اصلي روش استفاده شده، بهره گيري هم زمان از نتايج مدل هاي تصميم گيري چندمعياره، برنامه ريزي خطي و شرايط كشت در منطقه در راستاي پيشنهاد يك الگوي كشت عملياتي و همه جانبه است.

Cultivation Pattern is a roadmap that shows which, how much, when, and where crops should be cultivated given the constraints and available resources. Cultivation pattern program determines appropriate crop types in accordance with the climatic condition of the province and thus ensures the sustainability of agricultural products, food security, and optimal utilization of resources, capabilities and potentials of each region. Review of the related literature indicates that AHP and TOPSIS methods are among the most widely used methods in decision making and prioritization. Moreover, previous studies have shown that AHP method is suitable for qualitative data and TOPSIS method is suitable for quantitative data, whereas both quantitative and qualitative factors are involved in determining the cultivation pattern. Therefore, the present study has utilized a larger number of criteria (nine criteria), and combined AHP and TOPSIS models in an attempt to make use of their strengths and avoid their weaknesses. Linear programming was also used with four scenarios. In one of the scenarios, two lowest ranking crops in TOPSIS method were eliminated. The present study has innovatively utilized these models and a larger number of criteria simultaneously to determine the cultivation pattern. It also has precisely identified the appropriate crop for each plot of land using SWOT tables.