كليدواژه :
حكمت , معماري , تشبيه و تنزيه , دوره صفويه , مسجد , مدرسه چهارباغ
چكيده فارسي :
در انديشه اسلامي ميان هنر و حكمت پيوندي ضروري وجود دارد البته اين حكمت بر پايه معرفتي است كه سرشتي معنوي و روحاني دارد به همين دليل براي معمار اسلامي و بطور كلي هنر اسلامي مهمترين مسئله توحيد و وحدت است وحدتي كه از مراتب ذات احدي در مرتبه اسما و صفات الهي در عالم تجلي كرده است. يكي از راه هايي كه مي توان به جايگاه حكمت در هنر و معماري در اسلام پي برد مسئله تشبيه و تنزيه است. اين تجلي در عرفان ابن عربي بر اساس جمع ميان تشبيه و تنزيه است بطوريكه در حوزه هنر اسلامي، هنر تشبيهي- تنزيهي را به دنبال داشته است. ايران، در طول تاريخ اسلام همواره يكي از مراكز هنر اسلامي و معماري ايراني از جمله غني ترين زمينه هاي تجلي آن بوده است خصوصا در دوره صفويه كه روزگار تلاقي حكمت با مفاهيم پايدار عرفاني در دوره اسلامي است. بناهاي مذهبي اين دوره، مهمترين تجلي گاه هنر عرفاني در عصر صفويه بوده است؛ زيرا مدارس در جايگاه مهمترين مراكز ايديولوژي عصر صفويه توام با مساجد به گونه اي شكل گرفته اند كه از طريق رمز و تمثيل، با روشني خيره كننده اي اسماء و صفات الهي را جلوه گر نمايند لذا هدف از پژوهش تبيين جايگاه حكمت در كالبد معماري ايران با بهره گيري از جمع جمال تشبيهي- جلال تنزيهي در دوره صفويه با تاكيد بر نگرش عرفاني محي الدين ابن عربي است. مسجد مدرسه چهارباغ اصفهان كه يكي از شاهكارهاي معماري مذهبي دوره صفويه است بعنوان نمونه موردي انتخاب شد. نوع تحقيق كيفي است كه با رويكرد تفسيري تاريخي انجام شده است گردآوري داده ها از طريق مطالعات اسنادي و كتابخانه اي صورت گرفته است كه ابتدا بعد از استخراج محمل هاي كيميايي معنا، در بخش تحليلي مقاله با بهره گيري از صور تشبيهي و صور تنزيهي مولفه هاي معنايي، به بازخواني جمع جمال تشبيهي- جلال تنزيهي در كالبد مسجد مدرسه چهارباغ اصفهان پرداخته شده است. در خاتمه، نتايج پژوهش نشان مي دهد كه در كليه اندام كالبدي معماري مسجد مدرسه چهارباغ اعم از نظام ورودي، حياط بهمراه بدنه هاي آن و همچنين گنبدخانه جمع ميان جمال تشبيهي- جلال تنزيهي وجود دارد كه نور و هندسه بعنوان محمل هاي معنايي در حوزه جمال تشبيهي مولفه هاي شفافيت و نورانيت، جلوه رنگين، سياليت (تداوم) و پيچيدگي را نشان مي دهد و در حوزه جلال تنزيهي حضور الهويت را با رفعت، ايستا بودن، تقارن، سادگي و فضاي تهي مركز گرا جلوه مي نمايد تا نشان دهد حضور حقيقت در مسجد مدرسه چهارباغ اصفهان (در بينش عرفاني) بصورت جمع ميان جمال تشبيهي-جلال تنزيهي است.
چكيده لاتين :
In Islamic thought, there is a necessary connection between art and wisdom. This wisdom is based on knowledge that has an equal and spiritual nature. Therefore, for the Islamic architect and Islamic art in general, the most important issue is monotheism and unity. But the divine attributes have appeared in the world as in the field of Islamic art has followed that art of turmoil because Iran throughout the history of Islam has always been one of the centers of Islamic art and Iranian architecture, including the richest fields of manifestation and the Safavid period. It is a time of revenge for Iranian wisdom, identity and man with lasting concepts in the Islamic period. The religious buildings of this period were the most important manifestation of Shiite art in the Safavid era; Because schools, as the most important ideological centers of the Safavid era; have three basic elements: religion, tendencies and beliefs of the masses and their authorities and leaders, which have been formed together with Majid in such a way that through code, with stunning light, manifest the divine names and attributes, so the purpose of shin research is the place of wisdom in the body of Iranian architecture using the combination of the symbolic beauty of “glorious purification in the Safavid period. Chaharbagh School Mosque is selected as a case study. The type of research is qualitative and fundamental and relies on descriptive-analytical method that date collection has been done through documentary and work studies and also in the analysis section of the article according to the more foundation of research based on the system of wisdom it is Islamic. The combined method is used, which consists of qualitative content analysis and stables reasoning argument in the field of beauty.The results of the research show that in all the physical organs of the architecture of Chaharbagh School Mosque, its modes and bodies, as well as the collective dormitory between Jamal Tashbihi and Jalal Tanzieh, light and geometry are semantic complements in the field of metaphorical beauty. Shows the unity in plurality with the components of transparency and torality, the color of the fluidity of continuity and complexity, and shows the sphere of glorious Tanvini with its static elegance, symmetry, simplicity and empty space.
