كليدواژه :
خانقاه , معماري , يزد , گونه شناسي
چكيده فارسي :
يزد از اوايل قرن پنجم هجري كه حكومت شيعي آل بويه در آن مستقر شد تا حكومت آل مظفر يك نوع استمرار وتداوم در فعاليتهاي اجتماعي ،اقتصادي آن وجود داشته ،بطوري كه كمتر دچار فراز ونشيب هاي اجتماعي گرديده ،ودر نتيجه بستري آرام را براي فعاليتهاي شهري موجب شده است. وجود چنين زمينه هايي بود كه باعث گرديد عرفا وشيوخ صوفيه مانند شيخ دادا ، شيخ علي بنيمان، شيخ احمد فهادان و... در اين منطقه سكني گزينند ويزد بعنوان يكي ازكانونهاي جذب متصوفه مشهورگرديد. بنابراين با توجه به كاربرد زياد خانقاه درمتون تاريخي يزد و همچنين عدم انجام پژوهشي مستقل درباره معماري خانقاه هاي يزد ،دراين مقاله به اين موضوع پرداخته شده است.در اين پژوهش، ابتدا به معرفي خانقاه هاي ذكرشده درمنابع تاريخي، يعني در سده هاي مياني ( ازدوره اتابكان تا دوره تيموري ) در يزد پرداخته شده است. ولي باتوجه به اينكه بخش عمده اي از خانقاه هاي مذكور درمتون تاريخي متعلق به دوره آل مظفر هستند اين مقاله با تاكيد بردوره آل مظفر نگاشته شده است. اين مقاله بر مبناي اسناد و مدارك تاريخي و همچنين مطالعات ميداني صورت گرفته است. روش اين پژوهش تحليلي-تاريخي و منبع اصلي آن، منابع تاريخي مانند كتاب تاريخ يزد وتاريخ جديد يزدوجامع مفيدي است. مقاله پس از معرفي ويژگي هاي معماري خانقاه ها درمتون تاريخي به معرفي ومقايسه تطبيقي فضاهاي معماري خانقاه هاي موجود پرداخته شده است . فضاهاي مورد بررسي دراين مقاله شامل ورودي،صحن،ايوان،گنبدخانه وچله خانه هست. ازاين مقايسه تطبيقي جهت رسيدن به دسته بندي الگوهاي معماري خانقاه دريزد استفاده شده است. درنهايت اين مقاله به معرفي سه گونه معماري خانقاه هاي يزد مي پردازد.الگوي اول به گونه تركيب گنبدخانه وايوان ورودي بوده والگوي دوم به صورت خانقاه هايي باحياط هاي هشت ضلعي هستند. درآخر گونه سوم خانقاه ها برگرفته از الگوي مدارس بومي هستند.
چكيده لاتين :
From the beginning of the fifth century (AH), when the Shiite government of Buyids was
established in the era of Muzaffarids, there was stability in the social and economic activities in
Yazd, so that it suffered less social ups and downs. As a result, Yazd provided a suitable
environment for urban activities. These conditions caused Sufi mystics and Sheikhs such as Sheikh
Dada, Sheikh Ali Benyaman and Sheikh Ahmad Fahadan to settle in this area, and Yazd became
known as one of the centers of Sufism. Considering the pervasion of the monasteries in historical
texts, their importance and place in architectural history have not been addressed in the literature.
In this research, we first introduce the monasteries mentioned in historical sources, from the
Atabakan era to Timurids in Yazd. Considering that most of the monasteries mentioned in the
historical texts belong to the Muzaffarids era, this article focuses on Muzaffarids era. The research
that this article is part of has been based on historical documents as well as field studies. This is
an analytical- historical research, and its historical textx such as Yazd History Book, Yazd Modern
History and Mofidi Jame' Book have been the most important sources used. The physical
components of the monastery were open, semi-open and closed spaces manifested in places such
as Rough Opening, Sahn, Sofeh, Jam' Khaneh, Cell, Pray Room, Chelleh Khaneh, Dome Chamber
and Roof. The functions of the monastery were realized by the mentioned spaces. In this article,
after the architectural features of monasteries in the historical texts are introduced, the architectural
spaces of the existing monasteries are introduced and comparatively studied. This comparative
account has been used to reach the type of the architectural patterns of Yazd monastery. Finally,
three types of architecture are introduced for Yazd monasteries. The first model is a combination
of a dome chamber and opening iwan, the second one has octagonal courtyards. Finally, the third
type of monasteries is modeled on local schools .
