تبيين معناي صفات اربعة الهي"الاول و الاخر و الظاهر و الباطن" دررويكرد عقلي

Delineating the Meaning of God's Four Divine Attributes, the First, the Last, the Apparent, the Hidden in the Rational Approach

در اسلام اصل توحيد به عنوان اساسي‌ترين اصل از اصول دين و معرفت به آن نيز والاترين شناخت معرفي شده است.گرچه در الهيات و حكمت اسلامي‌شناخت ذات الهي مقدور انسان نبوده و عنقاء است كه دسترسي به آن امكان ندارد ولي باب خداشناسي بسته نشده و درك و فهم توحيد از راه شناخت صفات الهي ميسور بوده و توصيه شده است. از اين رو هم در آيات قرآن كريم و هم در سنت (اعم از روايات و ادعيه) ناميده شدن خداوند به اين اسما و صفات بسيار تكرار گرديده و به تبيين معناي ‌ اين اسما وصفات پرداخته است. خداوند خود را به چهار صفت "اوليت،آخريت، ظاهريت وباطنيت" در ابتداي سورة حديد متصف كرده و در روايات فهم عميق‌ اين صفات را براي اهل فهم و تعمق در آخر الزمان دانسته است. با توجه به رويكردهاي مختلف نقلي، عقلي وشهودي درتبيين معناي صفات الهي‌ اين مقاله درصدد است تا با توجه به ميراث عظيم رويكرد عقلي و فلسفي به تبيين معناي اين صفات اربعه در ‌ اين رويكرد بپردازد. در اين رهگذر اوليت و آخريت نه به معناي اول وآخر زماني بلكه به معناي ذاتي دانسته شده و در چارچوب ‌انديشة فلسفي به عنوان علت فاعلي وغايي يا اوليت درقوس نزول وآخريت درقوس صعود معنا شده است. البته درحكمت متعاليه اين صفات حاكي از وحدت مطلقه و حقه بوده كه همة صفات الهي را دربردارد. ظاهريت و باطنيت نيز يا به صفات ديگري از جمله علم الهي ارجاع شده يا ظاهريت به معناي ظهور الهي به‌ آيات بوده و نيز در حكمت متعاليه با تشبيه به نور كه بذاته آشكار و مظهرغير است، به دليل شدت وعلو مرتبه مخفي و پنهان است.

In Islam, the principle of monotheism (Tawhid) has been introduced as the most fundamental principles of religion and its understanding as the most exalted form of knowledge. Although, in Islamic theology, knowing the divine essence is considered impossible for human beings, the window to knowing God in theology is not completely shut and attaining some levels of understanding of monotheism through the study of divine attributes is possible and recommended. Therefore, addressing God through these attributes and the explanation of their true meaning is abundant both in the verses of the Holy Quran and in the Sunnah (traditions and prayers). God has described Himself with four attributes; "the first (alaval), the last (alakhar) the apparent (alzaher) and the hidden (albaten)" at the beginning of Hadid Surah. The understanding of these attributes as a way to contemplate on the Day of Judgement is recommended in Islamic traditions. Considering the different narratives, intellectual and intuitive approaches in explaining the meaning of divine attributes, this article seeks to explain the meaning of these four attributes, considering the significant heritage of the intellectual and philosophical approaches in this respect. In this paper, ‘the first’ and ‘the last’ are not considered as temporal concepts rather they are considered essential characteristics and the philosophical framework that has been considered as the ultimate cause. In Mulla Sadra’s philosophy, these attributes signify absolute unity and include all divine attributes. ‘The apparent’ and ‘the hidden’ are interpreted through references to other divine attributes such as divine knowledge. ‘The apparent’ refers to the manifestation of divine attributes in worldly signs. In Mulla Sadra’s philosophy, these two attributes are compared with light which is apparent in nature and is a sign of something else which remains hidden because of its exalted status.