قواي ادراكي باطني در حكمت متعاليه؛ از پنجگانه انگاري تا يگانگي با نفس

Inner Perceptual Faculties in Transcendental Wisdom: From the Fivefold Perceptual Faculties to Their Unification with Soul

ادراك كه يكي از آثار حياتي نفس انساني است، محصول قواي ادراكي است كه نفس به‌واسطة آن قوا ‌اين آثار را حاصل مي‌كند. در انسان شناسي فلسفي مشايي، پنجگانه بودن قواي ادراكي كه عبارت‌اند از حس، خيال، وهم، حافظه و عقل و نيز ماديت قواي ادراكي حيواني و ماديت ادراكات سه‌گانة حاصل از آنها امري مسلم است. در آثار ملاصدرا در عين‌ اينكه تجرد همة قواي ادراكي و نيز تجرد تمامي ‌صور ادراكي صراحتاً بيان شده است اما در خصوص ماهيت قواي ادراكي و تعداد آنها سخناني به ظاهر ناسازگار به چشم مي‌خورد. او در مواردي همچون مشاييان از قواي پنجگانه سخن مي‌گويد، گاهي واهمه را انكار مي‌كند، در برخي آثار حس مشترك و خيال را مراتب شديد و ضعيف قوة واحد مي‌خواند و در مواردي نيز از وحدت نفس و قوا دم مي‌زند. در‌ اين مقاله به منظور تبيين نظرية نهايي ملاصدرا در باب قواي ادراكي باطني و نيز پي بردن به وجود يا عدم وجه جمعي ميان سخنان به ظاهر ناسازگار او، با روش تحليلي- توصيفي علم النفس حكمت متعاليه را كاويد‌ه‌ايم و به‌ اين نتيجه دست يافته‌ايم كه با نگاهي جامع به همة آثاري كه ملاصدرا در آنها در باب قواي ادراكي سخن گفته، مشخص مي‌شود كه او براي رسيدن به نظرية نهايي خويش چند مرحله را مي‌پيمايد و هر كدام از نظرات به ظاهر ناسازگار مربوط به يكي از مراحل رسيدن به آن است.

Perception, as one of the vital signs of the human soul, arises from the perceptual faculties by which the soul demonstrates its effect. In the peripatetic philosophical anthropology, the fivefold perceptual faculties, which are common sense, imagination, illusion, memory, and intellect, and the consideration of animal perceptual faculties and their threefold perceptions as their outcome is a stablished view. In Mulla Sadra's works, there are seemingly inconsistent statements about the nature of perceptual faculties and their number. In some cases, similar to the Peripatetics, he speaks of the five faculties, in some other cases he denies illusion, in some other ones he calls common sense and imagination the strong and weak levels of a single faculty, and there are also cases in which he inspires the unio‎n of soul and faculties. The present article is an attempt to explain the ultimate form of Mulla Sadra's theory of inner perceptual faculties and to investigate the possibility of reconciling his seemingly inconsistent views. With an analytical-descriptive method, we try to explore the anthropology of transcendental wisdom through an analytical-descriptive method. The conclusion inferred from a comprehensive look at all the works in which Mulla Sadra has focused on perceptual faculties, is that he goes through several stages to reach his final theory, and that each seemingly inconsistent view is related to one of the stages of reaching his goal.