مؤلفه‌هاي مديريت داده‌هاي پژوهشي در كتابخانه‌هاي دانشگاهي

Components of Research Data Management (RDM) in Academic Libraries

هدف: به‌ منظور توسعة خدمات كتابخانه‌هاي دانشگاهي و ارائة خدمات نوين با عنوان «مديريت داده‌هاي پژوهشي» براي كمك به اعضاي هيئت علمي و پژوهشگران در مديريت داده‌هاي پژوهشي خود و بهره‌‌مندي از داده‌هاي پژوهشي ديگران، اين مقاله به دنبال شناسايي مؤلفه‌هاي مديريت داده‌هاي پژوهشي در كتابخانه‌هاي دانشگاهي است. از نتيجه پژوهش مي‌توان به‌منزلة مدلي براي پياده‌سازي مديريت داده‌هاي پژوهشي به‌طور نظام‌مند و مؤثر استفاده كرد. روش: اين پژوهش در دو مرحله انجام شد. گام نخست تحليل محتواي كيفي براي شناسايي مؤلفه‌هاي مديريت داده‌هاي پژوهشي بود. در گام دوم با استفاده از مؤلفه‌هاي شناسايي‌شده پرسش‌نامه‌اي تهيه و در دو دور دلفي بين 20 نفر از متخصصان ايراني در اين زمينه براي اعتبارسنجي و پالايش توزيع شد. براي اطمينان از پايايي پرسش‌نامه و همساني دروني پرسش‌ها، ضريب آلفاي كرونباخ با نتيجه 0/97 محاسبه شد. يافته‌ها: در گام نخست 69 مؤلفه براي شش مرحله فرايند مديريت داده‌هاي پژوهشي شناسايي شد: 1) برنامه‌ريزي؛ 2) اصول اخلاقي و قانوني؛ 3) سازمان‌دهي، مستندسازي، توليد فراداده؛ 4) ذخيره‌سازي و تهية نسخة پشتيبان؛ 5) نگه‌داري، حفاظت، و حذف داده‌ها؛ و 6) اشتراك‌گذاري، و انتشار داده‌ها . سپس متخصصان دو مرحلة جديد 1) آموزش و مشاوره و 2) فني را به شش مرحلة قبلي افزودند. همچنين برخي از مؤلفه‌ها حذف، اصلاح، ادغام و جابه‌جا شدند و درنهايت بر 56 مؤلفه در هشت مرحله تأكيد شد. نتيجه گيري: همه مؤلفه هاي شناسايي شده در مديريت داده هاي پژوهشي در كتابخانه هاي دانشگاهي بااهميت اند. علاوه بر اين، نتايج نشان داد دو مؤلفه اهميت ويژه اي دارند؛ تدوين طر مديريت داده ها به افراد و توليد فراداده براي داده ها و فايلها و تدوين و توسعه طر مديريت داده پژوهشي مؤسسات پژوهشي كمك مي كند تا منابع مادي و انساني لازم براي پروژۀ خود را از بل تخمين بزنند. توليد فراداده براي داده ها و فايل هاي پژوهشي نيز با افزايش بازيابي، امكان كاوش، بازيابي، كشف، دسترسي، و استفاده مجدد از داده هاي پژوهشي را براي ديگر پژوهشگران ايجاد مي كند. از اين رو، كتابخانه هاي دانشگاهي در مديريت داده هاي پژوهشي بايد به اين موضوع نيز توجه ويژه اي داشته باشند.

Purpose: In order to develop the services of academic libraries and provide new services called Research Data Management (RDM) for helping faculty members and researchers in managing their own research data and benefiting from the research data of others, this article seeks to identify the components of RDM in academic libraries. The outcome can be used as a model for implementing RDM in a systematic and effective way. Methods: This research was carried out in two steps. The first step was a qualitative content analysis to identify components of RDM. In the second step using the identified compontents, a questionnaire was composed and circulated in two Delphi rounds among 20 Iranian experts in the field for validation and refinement. To ensure the reliability of the questionnaire and the internal consistency of questions, Cronbach's alpha coefficient was calculated with a result of 0.97. Findings: In the first step 69 components were identified for 6 steps of RDM process, 1) planning; 2) ethical and legal issues; 3) organizing, documenting, generating metadata, 4) storing and backing up, 5) preserving, protecting, deleting data, 6) sharing, and dissemination. Participants added two new steps 1) education and counseling and 2) technical to the previous 6 steps. Also, some components were removed, modified, merged, and moved, and finally 56 components were emphasized in 8 stages. Conclusion: All identified components are important in the management of research data in academic libraries. In addition, the results showed that the two components of "formulation and development of research data management pl@n" and "generating metadata to data and files" are of particular importance. Developing data management plan helps individuals and research institutes estimate the material and human resources needed for projects in advance. Also, generating metadata by increasing percision, makes search, retrieval, discovery, access, and reuse of data by other researchers. Academic libraries should consider this in research data management activities.