كليدواژه :
تزئينات معماري قاجار , كاشي‌نگاري , كاشي هفت‌رنگ , حرم مطهر رضوي
چكيده فارسي :
حرم مطهر رضوي با داشتن كاشي‌نگاري‌هاي بسيار زيبا در ادوار گوناگون، به گنجينه‌اي پربار در دنياي اسلام بدل گرديده است. ديوارها، سردرها، ايوان‌ها و ايوانچه‌هاي صحن‌هاي عتيق و نو واقع در مجموعه حرم، با كاشيهاي بي‌نظيري از دوره قاجار، آراسته شده‌است. از آنجا كه تاكنون به طور اختصاصي به نقوش به‌كاررفته در كاشي‌نگاري دوره قاجار در حرم پرداخته نشده، از اين‌رو در اين پژوهش، منتخبي از كاشيهاي قاجاري در حرم امام رضا (ع) با هدف شناخت و دسته‌بندي مضمون نقوش كاشيكاري به شيوه هفت‌رنگ در صحن‌هاي عتيق و نو مورد مطالعه قرار گرفته است. براي رسيدن به اين اهداف، دو پرسش مطرح است. نخست اينكه چه نوع نقوشي در تزيينات كاشيهاي هفت رنگ اين بنا به‌كاررفته‌است؟ دوم اين كه نقوش از نظر موضوعي چه مفاهيمي را دنبال مي‌كنند؟ اين مقاله، دستاورد پژوهشي است كه از جنبه ماهيت و روش، توصيفي ـ تحليلي و شيوه برخورد با موضوع، موردكاوي بوده است. با مطالعه ويژگي‌هاي كاشي‌نگاري دوره قاجار و سپس مطالعه ميداني طرح هاي كاشيهاي حرم، مشخص شد كه نقوش تزييني به‌كار رفته در كاشيهاي دوره قاجار در حرم شامل نقوش گلداني و كاسه‌بشقابي، اسليمي و ختايي، انساني، حيواني، منظره‌پردازي و كتيبه‌نگاري است. همچنين، تنوع بالاي نقوش نشان مي‌دهد كه كاشي‌نگاران از ويژگي‌ها و قابليت‌هاي نقوش پيكره‌اي در جهت كاربرد در مكاني مقدس بهره برده تا هويتي جديد متناسب با تغييرات جهان بيروني قاجار خلق كنند.
چكيده لاتين :
The holy shrine of Imam Reza has become a valuable treasure in the Islamic world
by having very beautiful tiles in different periods. The walls, entrances, and porches
of the old and new courtyards located in the shrine complex are decorated with
unique tiles from the Qajar era. Since so far, the motifs used in Qajar era tiling in the
shrine have not been specifically addressed, so in this study, some collected samples
of Qajar tiles in the shrine of Imam Reza with the aim of recognizing and
categorizing the content of Haft-Rang (Cuerda Seca) tiling motifs in Atiq (old) and
Azadi (new) courtyards have been studied. The questions are; First, what kind of
designs are used in the decoration of the Haft-Rang tiles of this building? Second,
what concepts do these motifs contain thematically? This article is a research
achievement that has been explored in terms of nature and method, descriptiveanalytical. The data amassment is based on library and field studies. To achieve the
results and answer the questions, at the beginning, the characteristics of Qajar tiling
are examined and then the selected designs on the tiles of the shrine are introduced.
The results of this study show that the decorative motifs used in the tiles of the Qajar
era in the shrine classified in herbal motifs (vase of flowers, Arabesque and Khatai),
figural motifs (human, animals, birds, angels), landscape, inscriptions and finally
geometric designs. In the meantime, the images of angels, the capture and tearing of
man by lions, are images with a special discourse that, although limited, have higher
meanings than a just visual image. Also, the high variety of designs in the shrine
shows that the Qajar era tile painters used the features and capabilities of organic
motifs with various designs and patterns for use in a sacred place to create a new
identity in accordance with the evolutions in the Qajar world
