چگونگي بازتاب حيرت در غزليات مولانا

No title

حيرت، از رويارويي با امور ناشناخته و خلاف توقع بر افراد انساني عارض مي‌شود. حيرت عارفان از تجليات ناگهاني باري‌تعالي ناشي مي‌گردد؛ بر اين اساس، حيرت از حالات مهم عارفان صاحب‌حال است. عارفان با تكيه بر تجربيات عرفاني‌شان دربارۀ حيرت و ويژگي‌هاي آن سخناني ارائه كرده‌اند كه مولانا هم از اين امر مستثنا نيست. مولانا مانند ساير عارفان در آثار خود به‌ويژه مثنوي كه جنبۀ تعيلمي دارد، حيرت را به مذموم (فلسفي) و ممدوح (معرفت‌بخش) تقسيم كرده است. وي منشأ حيرت عارفان را تجليات ظاهراً متضاد باري‌تعالي مي‌داند و باورمند است كه حيرت عارفانه سبب شناخت حضرت حق مي‌گردد. اما در برخي از غزل‌هاي مولانا تصوير واقعي حالات حيرت‌انگيزي كه در نتيجۀ تجارب ناب عرفاني عارض گرديده، به‌شكل طبيعي آن بازتاب يافته است كه بررسي و تحليل آن در شناخت حالات باطني و دروني مولانا ما را ياري مي‌رساند. جستار حاضر به‌شيوۀ توصيفي‌تحليلي تلاش كرده است تا علل، انواع، درجۀ شدت و چگونگي بيان حيرت مولانا را آشكار سازد. نتيجۀ اين پژوهش نشان مي‌دهد كه مولانا در ابراز حيرت از واژه‌هاي متعارف زبان و شگردهاي بلاغي سود جسته است؛ انواع مختلف موسيقي شعر هم در القاي حيرت نقش بسزايي دارد. در اين غزل‌ها حيرت از نظر درجۀ شدت آن در نوسان است. علاوه بر اين محتواي برخي از غزل‌هاي مولانا كاملاً حيرت است و ديگر هيچ عاطفه‌اي به نظر نمي‌رسد؛ اما در تعدادي از غزل‌ها علاوه بر حيرت، عشق، وجد، شادي، پذيرش و... هم بيان گرديده است كه از اين ميان در بعضي‌ها حيرت بر ديگر عواطف غلبه دارد و در برخي هم ديگر عواطف بر حيرت غالب بوده و حيرت در يك يا چند بيت به‌گونۀ عاطفۀ درجه دو و ثانوي در كنار ديگر عواطف ابراز شده است.

No abstract