عنوان مقاله :
تحليل نام‌شناسي زگيل در طبّ سنتي ايران
عنوان به زبان ديگر :
Onomastic analysis of warts in traditional Persian medicine
پديد آورندگان :
شمس الديني، پيام دانشگاه شهيد بهشتي - بنياد ايران شناسي، تهران، ايران , رفيع‌فر، جلال‌الدين دانشگاه تهران - دانشكده علوم اجتماعي گروه مردم شناسي، تهران، ايران , حسيني بهشتي، ملوك السادات پژوهشگاه علوم و فناوري اطلاعات ايران - پژوهشكده علوم اطلاعات - گروه پژوهشي اصطلاح شناسي و هستان شناسي، تهران، ايران , حسيني‌يكتا، نفيسه دانشگاه علوم پزشكي ارتش - دانشكده پزشكي - گروه طب ايراني، تهران، ايران
كليدواژه :
قوم‌پزشكي , مردم‌شناسي , پزشكي سنّتي , پزشكي مردمي , زگيل
چكيده فارسي :
در منابع تاريخ پزشكي ايران نام‌هاي گاه متفاوت و متنوّعي براي ناميدن هر بيماري به‌كار رفته است. از اين ميان، شناخت نام‌هاي بومي عارضۀ ساده‌اي چون زگيل ارزش‌هاي خاصّ مردم‌شناسانه‌اي در بر دارد. از ديرباز نه‌تنها پزشكان و متخصّصان تاريخ پزشكي بلكه بسياري از مردم‌شناسان و پژوهندگان فرهنگ‌عامّه و حتّي واژه‌نگاران و فرهنگ‌نويسان نيز متوجّه و متعرّض اين تنوّع نام‌گذاري بوده‌اند.
مواد و روش‌ها: در اين پژوهش ابتدا با استفاده از روش مروري، كتابخانه‌اي و رجوع به منابع دست اول در زمينۀ تاريخ پزشكي ايران - اعمّ از متون تاريخ پزشكي، پزشكي سنّتي و پزشكي مردمي - نام‌هاي متعدّد و متنوّع زگيل گردآوري شد؛ سپس تلاش شد تا اين نام‌ها با استفاده از روش‌هاي مردم‌شناختي و مباني زبان‌شناسي تاريخي- تطبيقي، رده‌بندي و تحليل شوند.
يافته‌ها: واژگان مرتبط با زگيل در منابع چندگانۀ تاريخ پزشكي ايران را مي‌توان به شش دستۀ اصلي و يك دستۀ فرعي جغرافيايي و دو دستۀ اصلي و يك دستۀ فرعي زباني-گويشي تقسيم كرد. از آنجا كه نام‌گذاري هر بيماري گام نخستي در تشخيص آن است، اين نام‌ها بيانگر نظام‌هاي كهن و ديرين در تاريخ پزشكي ايران هستند. بنابراين، با تبيين دليل تنوّع نام‌گذاري هر بيماري همچون زگيل، مي‌توان تا حدودي به تهيۀ اطلسي تاريخي از خرده‌فرهنگ‌هاي كهن پزشكي در ايران نزديك شد.
نتيجه‌گيري: تبيين رده‌بندي واژگان مرتبط با زگيل و نقش آن‌ها در شناخت خرده‌فرهنگ‌هاي پزشكي از چنان اهمّيّت خاصّي برخوردار است كه مي‌توان آن را يكي از مهم‌ترين شاخص‌هاي شناخت قوم‌پزشكي هر ناحيه از ايران دانست. با توجّه به تحوّلات زباني و دوري يا نزديكي از واژگان اصيل مي‌توان رده‌بندي ديگري را پيشنهاد كرد كه خود مي‌تواند ديرينگي نظام قوم‌پزشكي هر ناحيۀ جغرافيايي از ايران را روشن كند.
چكيده لاتين :
There are slightly different and diverse names for diseases in Persian medical sources. Among them, learning about native words for a simple disease such as "wart" includes anthropological values as well. Not only physicians and medical historians, but also many anthropologists, folklore researchers, and even lexicographers have been involved in the issue of nomenclature multiplicity.
Materials and Methods
In this research, numerous and various names for "wart" were collected initially, applying library research, review methods, and referring to resources on the history of medicine in Iran, including texts of medical history, traditional and folk medicine; Subsequently, these words were classified and analyzed through historical-comparative linguistic axioms and anthropological methods.
Results
The words related to "wart" are divided into six main groups, one minor geographical category and two main groups, one minor linguistic-dialect class. Since naming any disease is the initial step in diagnosis, these words indicate immemorial and ancient medical systems; therefore, developing a historical atlas of ancient medical subcultures in Iran is achievable by illustrating the reason for diverse nomenclature of each disease including "wart".
Conclusion
The elaboration of word classification related to "wart" and their function to reveal subcultures is so significant that it could be considered as one of the most important indicators of ethnomedical knowledge in any region of Iran. Regarding linguistic transformations and similarity rates to original words, another classification can be suggested to illuminate the antiquity of ethnomedicine in each geographical location in the country.
عنوان نشريه :
طب سنتي اسلام و ايران
