چشم‌اندازي از پزشكي ساسانيان: كتاب «مقدمه‌اي بر پزشكي در دوران ساسانيان» در بوته نقد

Representing the medicine of the Sasanian Persia: A critique of “An introduction to medicine in the Sasanid era”

درباره تاريخ پزشكي در ايران پيش از اسلام، پژوهش‌هاي چنداني انجام نگرفته است و هنوز شناخت روشن و ژرفي از سُنّت پزشكي ايراني پيش از اسلام نداريم. گذشته از برخي مقاله‌ها كه در دانش‌نامه‌ها، مجلات علمي‌ـ‌پژوهشي، مجموعه مقالات همايش‌ها و نشست‌هاي علمي تاريخ پزشكي درباره پزشكي در ايران باستان نوشته شده‌اند و در آن‌ها به پزشكي در دوره ساسانيان هم پرداخته شده است، در كتاب‌هايي نيز كه درباره تاريخ پزشكي در تمدّن اسلامي يا تاريخ جندي‌شاپور نوشته شده‌اند، معمولاً آگاهي‌هايي كلّي درباره پزشكي ساسانيان هم آمده است؛ لذا هر پژوهشي در اين زمينه سودمند خواهد بود. يكي از اين پژوهش‌ها، كتاب «مقدمه‌اي بر پزشكي در دوران ساسانيان»، نوشته آرمان زرگران است كه به سُنّت پزشكي ساسانيان مي‌پردازد و در اين جستار با رويكرد توصيفي‌ـ‌تحليلي به معرفي، نقد و ارزيابي آن خواهيم پرداخت: اين كتاب با رويكردي توصيفي‌ـ‌تحليلي و در هفت گفتار فراهم آمده است. با وجود برخي ضعف‌هاي روش‌شناختي، اين پژوهش تجربه‌اي راهگشا و سودمند در نگاه به تاريخ پزشكي ساسانيان است. كتاب «مقدمه‌اي بر پزشكي در دوران ساسانيان»، گزارشي است توصيفي‌ـ‌تحليلي بر بنياد منابع تاريخي، همراه با تحليل‌ها و برداشت‌هايي ارزنده از پژوهشگر. هدف كتاب، به‌تصوير‌كشيدن چشم‌اندازي است از سُنَّت پزشكي و جايگاه پزشكي و پزشكان در جامعه ايراني دوره ساسانيان كه پژوهشگر در اين تلاش، كامياب شده است.

There is a paucity of research on the history of medicine in pre-Islamic Persia. There is, therefore, no in-depth and clear understanding of the medical tradition of that era. Some entries in encyclopedias and papers in journals, conference proceedings, and panels on the history of medicine in the Ancient Persia contain brief descriptions of medicine in the Sasanian era. Moreover, books on the history of medicine in the Muslim civilization or history of GondēŠāpur present some general knowledge about the subject. Thus, any inquiry of the subject may prove useful. One such inquiry is “An introduction to medicine in the Sasanid Era” (Moqhaddame-i bar Pezeshki dar doran-e Sasanian), by Arman Zargaran, which deals with Sassanid era’s medical tradition. This paper is a critique and evaluation of the book. The book contains seven descriptive and analytical chapters. Despite suffering from some methodological weaknesses, it may serve as an illuminating experience in our research into the history of medicine in the Sassanid era. The book is a descriptive and analytical account of historical sources, coupled with the author’s insightful analyses and interpretations. It aims to portray a picture of medical tradition, and the status of medical practice and of practitioners in the Persian society of Sassanid era – an objective that the book has successfully accomplished.