تعريف سلامت و بيماري از منظر ابن‌سينا و طب رايج

Perspectives of Avicenna and Conventional Medicine on definition of health and disease

سلامت و بيماري از مهم‌ترين مفاهيم پايه‌اي پزشكي هستند كه تعريف ماهيت و حدود آنها در فلسفۀ پزشكي با چالش‌هايي جدي روبه‌رو است. هدف اين مقاله تبيين ديدگاه ابن‌سينا در خصوص سلامت و بيماري و تحليل تعاريف امروزي اين مفاهيم بر مبناي ديدگاه ابن‌سينا است. مواد و روش‌ها: اين مطالعه با رويكرد قياسي در روش نظريه‌پردازي داده‌بنياد انجام شد. ابتدا مفاهيم سلامت و بيماري با كليدواژه‌هاي متناسب در متون ابن‌سينا و طب رايج جست‌وجو و بررسي شد سپس اين مفاهيم به‌عنوان قضاياي اوليه با مفاهيم عيني‌ترِ موجود مرتبط و در چارچوب استدلال قياسي گزاره‌هاي عملياتي استنتاج شد. يافته‌ها: ابن‌سينا سلامت را عرضي از جنس كيف نفساني دانسته و آن را ملكه يا حالي تعريف مي‌كند كه مبدأ افعال سليم از موضوع خود است. او همچنين بيماري را عدم سلامت تعريف كرده و فرض حالت سوم بين آن دو را فاقد ضرورت منطقي مي‌داند. سازمان جهاني بهداشت سلامت را آسايش كامل جسماني، رواني و اجتماعي مي‌داند نه صرفاً فقدان بيماري. چنين تعريفي مستلزم فرض حالت سومي بين سلامت و بيماري است. براساس نظريات ابن‌سينا، فرض حالت سوم به معناي وجودي دانستن هر دو مفهوم سلامت و بيماري است و اين امر، دستۀ قابل‌توجهي از اختلالات افعال را كه در قالب شناخته‌شدۀ بيماري يا علامت بيماري تعريف نمي‌شوند از محدودۀ توجه پزشك كنار مي‌گذارد؛ درحالي‌كه بر مبناي تعريف ابن‌سينا، بيماري امري عدمي (به معناي عدم سلامت) است و هر سطح از اختلال در هر عملكردي، در حقيقت سطحي از بيماري تلقي مي‌شود. نتيجه‌گيري: بر مبناي چارچوب نظري ابن‌سينا، نقطۀ قوت تعريف سازمان جهاني بهداشت از سلامت، محدودنمودن مرزهاي مفهوم سلامت به وضعيت بهينه در ابعاد مختلف و نقطۀ ضعف آن عدم ظرافت كافي براي پوشش‌دادن همۀ وضعيت‌هاي غيرطبيعي در كليۀ افعال، تحت مفهوم وسيع‌تري از بيماري محسوب مي‌شود.

Health and disease are among the most important basic concepts of medicine. However, defining their nature and limits, has faced serious challenges in medical philosophy. The purpose of this article is to explain Avicenna's point of view about health and disease and analyze the current definitions of these concepts based on Avicenna's view. Materials and Methods: This study was performed by a deductive approach in grounded theory method. Initially, the concepts of health and disease were studied in conventional medicine and books written by Avicenna. These concepts were then used as initial propositions in a deductive argument to create operational propositions. Results: Avicenna considers health as an accident and one of the qualities of the soul. He defines it as a habit or disposition that is the cause of normal functions in its subject. He also describes disease as a non-healthy condition and considers the assumption of a third state between the two to be unnecessary. The World Health Organization (WHO) defines health to be complete physical, mental, and social well-being, not merely the absence of disease. Such a definition requires the assumption of a third state between health and disease. According to Avicenna, this means to consider both concepts as existential issues; and eventually excludes a large number of dysfunctions -which are not categorized as known diseases or disease symptoms- from the physician's attention. Avicenna accounts disease as a matter of non-existence and considers any level of dysfunction in any function as a level of disease. Conclusion: Based on the Avicennian theoretical framework, limiting the health concept boundaries to an optimal state in various dimensions is the strength point of the WHO definition of health; while its weakness is the lack of elegance to cover all subnormal conditions in all functions, under a broader concept of disease.