جستاري در باب ناهم‌مقياسي مفهومي ميان پارادايم‌هاي طبّ سنتي ايراني و پزشكي مبتني بر شواهد در مفهوم عليّت

The conceptual incommensurability of inference between evidence-based and traditional medical paradigms

خوانش پارادايميك از تاريخ پزشكي اين امكان را فراهم مي‌آورد كه به‌دنبال بحران‌هاي رخ‌داده در تاريخ پزشكي و انقلاب‌هاي علمي اتفاق‌افتاده، سير تحول مفاهيم پايه‌اي را ذيل پارادايم‌هاي گوناگون فهم كنيم. مفاهيم بنيادين در انقلاب‌هاي علمي دچار تحول اساسي مي‌شوند وگاهي ممكن است، تصوير رايج از پديده‌ها به كلي به نحوي گشتالتي تغيير كنند. در تاريخ پزشكي و با برآمدن طب مدرن در قرون اخير، مفاهيمي پايه‌اي نظير عليّت و تبيين، بدن و بدن‌مندي، بيماري و سلامت دستخوش تغييرات اساسي شدند. هدف از اين مطالعه، ارائۀ تصويري فلسفي از ناهم‌مقياسي مفهومي در مفهوم عليّت، با تأكيد بر مثال‌هايي از تعريف سلامت و بيماري در پارادايم‌هاي مختلف پزشكي است. مواد و روش‌ها: در اين نوشتار ضمن معرفي و بحث مختصر در باب ناهم‌مقياسي مفهومي موجود در مفهوم عليّت، دربارۀ برخي مدل‌هاي تبيين در انقلاب علمي طب نيز بحث مي‌كنيم. براي اين كار از روش تحليل فلسفي بهره برده‌ايم تا مباني فلسفي پارادايم‌هاي طب را مورد تدقيق قرار دهيم. به مدد جستار در تاريخ پزشكي، نمونه‌هايي از فهم عليّت و كاركرد آن را ترسيم خواهيم كرد. همچنين با رويكردي تطبيقي و ضمن ارائۀ مثال‌هايي از متون هر دو پارادايم، دامنۀ‌ اين بحث را گسترده‌تر خواهيم كرد. يافته‌ها: مدعاي محوري اين متن كه مبتني بر پايبندي به اصل ناهم‌مقياسيِ مفاهيم در پارادايم‌هاي يك علم شكل گرفته است، عدم امكان وضع مقياسي واحد براي درك هم‌زمان مفهوم عليّت در طب‌هاي سنتي-ايراني و پزشكي امروز يا همان پزشكي مبتني بر شواهد است. نتيجه‌گيري: اين نوشتار ضمن تأكيد بر استقلال جنبه‌هاي نظري و ابعاد كاربستيِ پارادايم‌هاي پزشكي، گفت‌وگو و حتي مقايسۀ روشمند ميان پارادايم‌ها را ممكن و بلكه ضروري مي‌داند؛ اما تأكيد دارد كه اين مقايسه به معناي مفاهمۀ همزمان هر دو پارادايم نخواهد بود و اجتناب از خلط روش‌شناختي در اين تلاش ضروري است.

A paradigmatic reading of medical history results in comprehending the evolution of main concepts based on different paradigms after provoked crises and scientific revolutions in the history of medicine. Basic concepts may fundamentally change in scientific revolutions, i.e., the routine image of phenomena changes in a Gestalt manner. According to modern medicine in the recent century, basic concepts, including causation and explanation, body and physicality, and disease and health have fundamentally changed in the history of medicine. The current study aimed to present and discuss a philosophical image of conceptual incommensurability in the causality concept for emphasizing examples of defining health and disease in different medical paradigms and some models in the scientific revolution of medicine.  Materials and Methods: A philosophical analysis was applied to examine the philosophical foundations of medical paradigms. Searching in medical history helps perceive examples of understanding causation and its function. Moreover, both paradigms are discussed in more detail based on a comparative approach with examples. Results: According to the incommensurability concepts in the science paradigms, simultaneous understanding of the causality concept is considered impossible in traditional-Iranian and modern medicine, i.e., evidence-based medicine. Conclusion: This study emphasizes the independence of theoretical aspects and practical dimensions of medical paradigms and also deems dialogue and even methodical comparison between paradigms possible, and even necessary; however, this comparison is not a simultaneous communication between both paradigms and demands avoiding methodological confus