پيشرفت يا كاميابي علم از ديدگاه فلسفه علم: ضرورت تغيير رويكرد از فعاليت علمي به پيشرفت علمي

هدف: هدف اين مقاله تحليل ديدگاه‌هاي مختلف درباره پيشرفت علم و نقدهاي وارده بر هر يك و تبيين ضرورت تغيير رويكرد از فعاليت علمي به پيشرفت علمي است.روش‌شناسي: پژوهش حاضر از حيث ماهيت، نظري ـ فلسفي و از نظر روش قياسي و استنتاجي است. با استفاده از اين روش نظريه‌ها و آراء صاحب‌نظران در باب پيشرفت علم واكاوي و توصيف‌شده و به كمك قياس نتايجي استنتاج شده است.يافته‌ها: در باب پيشرفت علم سه رويكرد وجود دارد: رويكرد معرفتي، رويكرد معنايي و رويكرد عملكردي ـ دروني. هر يك از اين رويكردها حكايت‌هاي متفاوتي از پيشرفت علم عرضه مي‌دارند. در ديدگاه معرفتي يا رويكرد سنتي، پيشرفت علم تجمع يا انباشتي از باورهاي علمي واقعي است. بر انباشتگي خطي دانش و ابقاء نظريه‌هاي علمي تأكيد مي‌شود. در رويكرد معنايي، رئاليست‌ها توفيق علم را حاصل صدق تقريبي، صدق‌نمايي، ارجاع عبارات اصيل يا تركيبي از اين امور مي‌دانند و بر ايده همگرايي، انباشتگي و انطباق در علم پاي مي‌فشارند. رويكرد عملكردي درون‌گرا و مسئله‌محور است و پيشرفت علم را حاصل انقلاب‌هاي علمي مي‌داند. طرفداران اين رويكرد يا پسارئاليست‌ها، نسبي‌گرا هستند. اين نسبي‌گرايان متهمند كه موضع آنها به نسبي بودن منجر مي‌شود و اعتبار و قدرت روش علمي را براي مبارزه يا مواجهه با باورهاي ديگر تضعيف مي‌كند؛ به‌علاوه به خاطر خصلت سرنگون‌كننده انقلاب، هيچ انباشت علمي‌ وجود ندارد. در مقابل رئاليست‌ها كه اعتقادي به تغييرات انقلابي در نظريه‌هاي علمي ندارند، معتقدند كه در اثر به‌وجود آمدن اصلاح تدريجي نظريه‌ها، علم رشد مي‌يابد.نتيجه گيري‌: عليرغم تفاوت در نظريه‌ها، هر سه رويكرد پيشرفت علم را پيشرفت شناختي مي‌دانند، نه توليد نوشتارگان يا توليد اطلاعات علمي (كتاب، مقاله). حركت در مسير علم بايد شكوفايي ابعاد مختلف توسعه را فراهم آورد. پيشنهاد پژوهش آن است كه مفهوم پيشرفت علم يا پيشرفت شناخت در قالب «اصل كانتي اشاعه سؤال» قابل توجيه است.