مدل‌سازي عددي پخش و انتقال فسفر در بدنه‌هاي آبي (مطالعه موردي: رودخانه سفيدرود)

Numerical Modeling of Phosphorus Advection and Diffusion in Water Bodies (Case study: Sefidrood River)

فسفر يك ماده مغذي حياتي براي رشد گياهان و جلبك‌ها است. انحلال‌پذيري كم تركيبات فسفر در آب نسبت به ساير مواد مغذي باعث شده ‌است كه فسفر به عنوان ماده محدود كننده رشد جلبك در بيشتر منابع آبي شناخته شود. بنابراين حضور بي‌رويه فسفر در آب مي‌تواند باعث افزايش بيش ‌از حد جمعيت جلبك‌ها به مقداري بيش از حد مصرف آبزيان، وقوع پديده تغذيه‌گرايي، كاهش كيفيت آب و ايجاد شرايط نامطلوب براي زيست آبزيان گردد. از اين رو شناسايي منابع اصلي ورود فسفر به داخل رودخانه‌ها و مكانيسم انتقال و نشر آن‌ها و بررسي شرايط كيفي رودخانه پس از نشر تركيبات فسفر در آب حائز اهميت است. در اين پژوهش پس از شناخت منابع اصلي ورود فسفر به رودخانه‌هاي قزل‌اوزن، شاهرود و سفيدرود، نحوه انتقال و پخش فسفر داخل اين رودخانه‌ها با كمك داده‌هاي ميداني و نرم‌افزار HEC-RAS شبيه‌سازي و پيامدهاي آن مورد بررسي قرار گرفت. در ادامه جهت بررسي تاثير برنامه‌هاي توسعه‌ آتي استان‌هاي حوضه ‌آبريز سفيدرود و تغييرات شرايط آب ‌و‌ هوايي بر غلظت فسفر رودخانه‌ سفيدرود (و تجمع آن در مخزن سد سفيدرود)، پنج سناريو مبتني بر اين برنامه­‌ها در سال‌هاي آتي طراحي گرديد. متعاقب آن موضوع انتقال و پخش فسفر در رودخانه‌هاي قزل‌اوزن، شاهرود و سفيدرود بر اساس سناريوهاي مزبور به كمك نرم‌افزار مورد شبيه‌سازي قرار گرفت. نتايج شبيه‌سازي نشان داد كنترل فسفر ورودي ناشي از فعاليت‌هاي انساني به رودخانه‌هاي قزل‌اوزن و شاهرود، موثرترين راه جهت كنترل فسفر رودخانه سفيدرود است و توده زنده جلبك در اين رودخانه‌ها تنها براثر افزايش دماي هوا و افزايش دبي افزايش و با كاهش دبي كاهش يافته است.

Phosphorus is one of the vital nutrients for plants and algae growth. The low solubility of phosphorus compared to other nutrients has caused phosphorus to play a key role in algae growth and its often limiting nutrient in most freshwater. So that excessive phosphorus level in water can produce more algae that cannot be consumed by water body creatures and can cause eutrophication, water quality reduction and harmful condition for the aquatic ecosystem. Therefore, it is important to identify the main sources of entering into rivers, recognizing the mechanism of transport and its distribution as well as the conditions created in rivers due to the advection and diffusion of phosphorus. For this purpose, in this research, after identifying the main sources of phosphorus entry into the river, it investigates and simulates the advection and dispersion of phosphorus in the Qezel-Ozan, Shahrood and Sefidrood Rivers based on field measuring data and using HEC-RAS software. Five scenarios were designed based on statistics and engineering studies to predict the phosphorus concentration of rivers due to rising temperatures, changes in river discharge due to drought and wet season, human population growth and development of irrigation networks in the region for the future. Then, by numerical simulating using HEC-RAS software, the impacts of phosphorus dispersion have been investigated in the region research area. The result presented that controlling human activities that entering phosphorus to Qezel-Ozan and Shahrood rivers can reduce total phosphorus concentration of Sefidrood river, but the mass of algae has been increased only by increasing air temperature and discharge of rivers and decreasing by reduced river discharge. Besides, the results showed that the maximum total phosphorus concentration of Sefidrood River (downstream river) predicted by the numerical simulation related to the developed scenarios was higher than the maximum desired total phosphorus concentration for warm and cold-water fish. For this reason, paying more attention to limit entering phosphorus sources have to be considered for development program in the upstream rivers (Shahroood and Qezel-Ozan) in the region.