مقايسۀ عناصر انسجام در دو تذكره از تذكرةالاولياي عطار (بخش اصلي و بخش الحاقي) بر مبناي دستور نظام‌مند-نقش‌گراي هليدي و حسن

Comparison of the elements of cohesion in two Tadhkiras from Attar’s Tadhkirat al-Auliya Based on the systemic-functional Grammar of Halliday and Hasan

تذكرةالاولياء تنها اثر منثور به جاي مانده از عطار است. اين كتاب از يك بخش اصلي و يك بخش الحاقي تشكيل شده است. در مورد نويسندۀ بخش الحاقي نظرات متفاوتي وجود دارد. برخي نويسندۀ آن را عطار مي‌دانند و به اعتقاد برخي ديگر شخص ديگري آن را نوشته و به تذكرةالاولياء افزوده است. اين پژوهش انسجامِ متن اصلي تذكرةالاولياء را با بخش الحاقي در دو تذكرۀ نمونه، تذكرۀ حلّاج از بخش اصلي و تذكرۀ خوّاص از بخش الحاقي، بر اساس نظريۀ نظام‌مند-نقشگراي هليدي و حسن بررسي و مقايسه كرده است. بر مبناي دستور نظام‌مند-نقش‌گراي هليدي و حسن هر متن از منظر سه فرانقش بررسي مي‌شود: فرانقش انديشگاني، فرانقش بينافردي و فرانقش متني. در بررسي فرانقش متني به شيوۀ گفتمان در بافتار متن پرداخته مي‌شود. مقولۀ انسجام از عواملي است كه در بررسي فرانقش متني در كنار عوامل ديگر واكاوي مي‌شود. در بررسي اين دو تذكره مشخص شد با وجود اين‌كه تذكرۀ خوّاص به لحاظ حجمي كوتاه‌تر از تذكرۀ حلّاج است، امّا تعداد عناصر انسجامي در آن، جز در يك مورد، بالاتر از تذكرۀ حلّاج است و از انسجام ساختاري بيشتري برخوردار است. امّا بايد توجه داشت كه اين تفاوت‌ها خيلي چشم‌گير نيست و هنگامي كه اين عناصر در كنار يكديگر سنجيده مي‌شوند، نتايج قابل تأمل است. اين نزديك بودن تعداد عناصر انسجام، شباهتِ سبكي دو تذكره را بر خواننده عيان مي‌كند. اگر فرض را بر اين قرار دهيم كه نويسندۀ هر دوي اين تذكره‌ها عطار است، اين تفاوت اندك مي‌تواند ناشي از گذر زمان و استفاده از منابع جديد باشد كه منجر به منسجم‌تر شدن تذكرۀ الحاقي شده است.

Tadhkirat al-Auliya is the only prose of Attar. This book consists of a main and a supplementary part. There are different opinions about the author of the supplement. Some say its author is Attar, and others believe that someone else wrote and added it to Tadhkirat al-Auliya. This study has analyzed and compared the cohesion of the main section of Tadhkirat al-Auliya with the supplementary section in two sample Tadhkiras; Hallaj Tadhkira from the main section and Khavvas Tadhkira from the supplementary section. The study is carried out based on systemic-functional Grammar of Halliday and Hasan, according to which each text is examined from the perspective of three metafunctions: ideational metafunction, interpersonal metafunction and textual metafunction. In the study of textual metafunction, the method of discourse in the context of the work is discussed. Cohesion is one of the factors that is explored in the analysis of textual metafunction along with other factors. In the study of these two Tadhkiras, it was found that, although the Khavvas Tadhkira is shorter than the Hallaj Tadhkira, the number of cohesive elements in it, except in one case, is higher than the Hallaj Tadhkira and it shows more structural cohesion. It should be noted that these differences are not very remarkable, and when these elements are put together, the results are thought-provoking. The closeness of the number of elements of cohesion reveals the stylistic similarity of Tadhkiras to the reader. Assuming that the author of both Tadhkiras is Attar, this slight difference can be due to the passage of time and the use of new sources, which has led to more cohesion in supplementary Tadhkira.