تحليل انتقادي گفتمان ايدئولوژيك طبقاتي در شاهنامه بر مبناي آراي ميشل فوكو (مورد مطالعه: داستان انوشيروان و كفش گر)

Critical analysis of ideological discourse on caste in Shahnameh Based on Michel Foucault’s views (Case study: The story of Anoushirvan and the shoemaker)

جستار حاضر به‌منظور بررسي روابط ايدئولوژي و قدرت، گفتمان طبقاتي (كاست) در داستان انوشيروان و كفشگر را بر مبناي آراي ميشل فوكو در چارچوب نظريۀ تاريخ‌گرايي نوين مورد مطالعه قرار داده است. اين مقاله با هدف بررسي نظام طبقاتي در داستان مذكور، مي‌كوشد به لايه‌هاي پنهان متن دست يابد و نقش ايدئولوژي مزديسنا را در عادي‌سازيِ اين نظام در عصر انوشيروان مورد واكاوي قرار دهد. براي دستيابي به اين هدف، تحقيق پيشِ ‌رو حول محور دو پرسش‌ اصلي سازمان يافته است: 1. آيا گفتمان كاست در عصر انوشيروان، تابعي از اوضاع سياسي- اجتماعيِ پيرامون آن بوده است؟ 2. ديدگاه‌هاي ايدئولوژيكي انوشيروان دربارۀ قدرت چگونه در متن داستان آشكار شده است؟ اين مطالعه به روش كتابخانه‌اي، با رويكرد توصيفي- تحليلي و مبتني بر پژوهش كيفي انجام شده است. يافته‌هاي پژوهش بيانگر آن است كه گفتمان كاست با پشتوانۀ مذهب، به‌مثابۀ يك نهاد ايدئولوژيك، كنشگراني چون انوشيروان را بر جامعه مسلّط ساخته و فرودستان را به‌وسيلۀ ايجاد آگاهي كاذب در آنها، به پذيرش وضع موجود متقاعد كرده است. بدين ترتيب طي يك فرايند ايدئولوژيك، گفتمان كاست با توليد و بازتوليد ايدئولوژي غالب، به ابزار صاحبان قدرت براي سركوب «سوژه»‌هايي چون كفش گر مبدّل مي‌شود.

In order to investigate the relationship between ideology and power, the present paper has studied the social discourse of caste in the story of "Anushirvan and the Shoemaker," drawing upon Michel Foucault’s views within the theoretical framework of new historicism. By analyzing the concept of the caste system in this story, the study aims to explore the hidden layers of the text, namely the relationship between ideology and power in Anushirvan’s time. It is also aimed to examine the role of Zoroastrian ideology in promoting and institutionalizing the caste system. To achieve this goal, the present study is organized around two main questions: 1. Is the content of discourse on caste in Anoushirvan’s era a function of the socio-political situation around it? 2. How is Anoushirvan's ideological views on power revealed in the text of Ferdowsi's story? This is an archival study, conducted with a descriptive-analytical approach. The findings of this study shows that the discourse on caste, with the aid of religion as an ideological institution, helps superiors like Anushirvan rule the society and persuades inferiors to accept the status quo. In this way, caste becomes a tool for those in power to generate ideology and suppress their "subjects."