نقش طراحي‌‌ شهري بر سلامت روان: تبيين چارچوب مفهومي رابطه كيفيت‌‌هاي محيط شهري و سلامت روان ساكنان شهر با تأكيد بر افسردگي

The Role of Urban Design on Mental Health: A Proposed Conceptual Framework for the Relationship between Urban Environmental Qualities and Mental Health of City-Dwellers, with an Emphasis on Depression

شهر به عنوان محل سكونت، كار، تفريح و ارتباطات، تأثير به‌سزايي بر سلامت و عدم سلامت روان شهروندان دارد. امروزه، رشد و گسترش شهر و شهرنشيني، زمينه وسيعي از عوامل تهديدكننده سلامت روان را به ويژه در كشورهاي در حال ‌توسعه ايجاد نموده است، چنان كه اختلالات رواني يكي از بيماري‌هاي رايج در شهرها و افسردگي شايع‌ترين آن‌هاست. با اين وجود، اكثر مطالعات، بر سلامت جسمي متمركز شده‌ا‌‌‌ند و كم‌تر به تأثيرات رواني محيط‌هاي شهري پرداخته‌اند. اندك مطالعات موجود نيز با تأكيد بر جنبه‌هاي كمي، كم‌تر به ويژگي‌هاي كيفي محيط توجه داشته‌اند. لذا، هدف اين پژوهش، تحليل و بررسي ارتباط كيفيت‌‌هاي محيط شهري و سلامت روان با تأكيد بر رايج‌ترين اختلال رواني؛ يعني افسردگي، و تدوين چارچوب مفهومي معرف اين رابطه در حوزه طراحي شهري است. پژوهش، مروري، و از نوع كيفي مي‌باشد. داده‌ها از طريق مطالعه اسنادي متون معتبر علمي گردآوري شده و به ‌منظور شناسايي كيفيت‌هاي محيطي و چگونگي تأثير آن‌ها، از تحليل محتواي كيفي متون استفاده شده است. نتايج حاكي از اين امر است كه كيفيت محيط مصنوع شهر به عنوان يك عامل در سطح مياني با ساير عوامل در سطوح خرد و كلان داراي اثر هم‌افزايي بر سلامت روان شهروندان است و نفوذپذيري، ايمني، امنيت، غناي حسي، آسايش اقليمي، زيبايي و اجتماع‌پذيري مهم‌ترين كيفيت‌ها هستند. اين كيفيت‌ها، به شكل مستقيم و غيرمستقيم، بر افسردگي و سلامت روان افراد تأثير مي‌‌گذارند كه در ارتباط غيرمستقيم، فعاليت بدني، تعاملات اجتماعي، كيفيت خواب، تاب‌آوري در برابر استرس و خلق‌وخو، عوامل ميانجي هستند كه تأثير برخي از كيفيت‌هاي محيط مصنوع را ممكن و پايدارتر مي‌سازند. بنابراين، اين شواهد از لزوم ارتقاء كيفيت محيط شهرها براي پيشگيري و درمان افسردگي ساكنان شهرها حمايت مي‌كنند و نقش طراحي شهري را به عنوان يك روش خلاقانه و مؤثر براي ارتقاء سلامت روان عموم افراد در معرض محيط تبيين مي‌كنند.

The city, as a place of residence, work, leisure and communication, has a significant impact on the mental health and mental ill-health of citizens. Nowadays, the growth and expansion of the city, urban environment and urbanization have created a wide range of factors threatening mental health, especially in developing countries, Thus, mental disorders are one of the serious and prevalent disease in cities, and depression is the most common of them. Nevertheless, most studies have focused on physical health and less addressed the psychological impacts of urban environments. The few existing studies have also less addressed the qualitative characteristics of the environment with an emphasis on the quantitative aspects. Therefore, the purpose of current study is, first, to analyze and investigate the relationship between the urban environmental qualities and mental health with the emphasis on the most common mental disorder which is depression, and second, to develop a conceptual framework to introduce this relationship in the field of urban design. It is a qualitative review study. The data has been gathered through the documentary study of reliable scientific papers and to identify environmental qualities and their effects, qualitative content analysis has been used. The results indicate that the quality of the urban built environment as a factor at the meso-level with other factors at the micro and macro levels has a synergistic effect on the mental health of city-dwellers, and permeability, safety, security, richness, climate comfort, aesthetics and quality of landscape, and sociability are the most important qualities. These qualities, directly and indirectly, affect the depression and mental health of the individual, so that in indirect relationship, the physical activity, social interactions, sleep quality, resilience to stress, and mood are mediating factors that causes possibility and more sustainability of the impact of some qualities of built environment on mental health. Therefore, this evidence supports the necessity of improvement of urban environment quality to prevent depression of city-dwellers and treat it, and explain the role of urban design as a creative and effective way to promote the mental health of the general public exposed to the environment.