كليت، كيفيت و تعادل؛ سه مفهوم كليدي در نگرش پزشكي ايرانيان باستان

Holism, Quality and Epuilibrium: Three Axial Concepts in Ancient Iranian Medical Attitude

ايران علاوه بر اينكه گهواره تمدن است، در حوزه پزشكي نظري و عملي نيز يك تمدن پيشگام به شمار مي‌آيد. اين مقاله با استناد به منابع اوستايي، ودايي و پهلوي به توصيف و تحليل سه مفهوم كليدي در نگرش پزشكي ايرانيان باستان يعني كليت، كيفيت و تعادل پرداخته و آنها را در پيوند با ساختارهاي گسترده‌تر ذهني و اجتماعي بررسي كرده است. همچنين نگاهي گذرا به سير تحول اين نگرش از ايران باستان تا يونان باستان و از آنجا تا اسكندريه و ايران دوره اسلامي و تا پزشكي جديد و فراگير كنوني(فيزيك پزشكي) داشته است. يكي از يافته‌هاي مهم اين است كه تغييرات و تعديلاتي كه اين سه مفهوم پس از رسيدن به پزشكي يونان باستان داشته‌ است، به احتمال زياد مي‌تواند نقطه عطفي محسوب شود كه از آن پس، سير تحول مزبور را تا حال حاضر و به طور پيش‌رونده به سوي تجربه‌گرايي، جزء‌نگري و استقراء سوق داده است.

Besides being the cradle of civilization, Iran is considered as a pioneer in the field of theoretical and practical medicine. This article took the three key concepts of ancient Iranians medical point of view, i.e. holism, quality and equilibration into conderation by reliance on such documental and library resources as Avesta, Rig Veda and Pahlavic texts, and examined them in connection with the more extensive Iranian mental and social structures, and moreover, had a glance on their transformational trajectory from ancient Iran to ancient Greece and threreafter to Alexanderia, Islamic age of Iran and at last, to the present modern universal medicine (biomedicine). One of our most important findings reveals that the changes and modifications with which the three key concepts after introduction to ancient Greek medicine have encountered, can probably be accounted as a turning-point that after which, the above mentioned transformational trajectory has been progressively propelled to give consideration to the other key concepts such as empiricism, particularity and induction.