تأثير جنگ جهاني اول بر تحولات سياسي نخجوان از قرارداد باتوم تا قرارداد قارص (1918-1921)

The Impact of World War I on Nakhjavan Political Developments from the Treaty of Batum to the Treaty of Kars (1918-1921)

قرارداد مهم قارص كه در تاريخ 24 مهر 1300/ 13 اكتبر 1921بين دولت­ هاي وقت تركيه، شوروي، ارمنستان، آذربايجان و گرجستان به امضا رسيد، منجر به واگذاري نخجوان به جمهوري ­آذربايجان شد. ارامنه تلاش­هاي زيادي جهت حفظ نخجوان انجام دادند، اما همه كوشش­هاي آنها به دليل داشتن رقباي نيرومندي چون شوروي و تركيه ناكام ماند. در نتيجه پيمان قارص نه تنها واحد سياسي جديدي را پهنه قفقاز ايجاد كرد، بلكه از منظر ژئوپلتيك نيز موجب شكل­گيري جغرافياي سياسي جديدي در شمال غربي ايران شد. هدف اصلي پژوهش آن است تا نشان دهد كه چگونه توالي رويدادهاي سال­هاي آغازين جنگ جهاني در شكل­ گيري واحد سياسي نخجوان تأثير گذاشته است. روش پژوهش در اين تحقيق مبتني بر روش تاريخي و به شيوه توصيفي ـ تحليلي بر پايه يافته­ ها و داده ­هاي كتابخانه ­اي است. براساس موضوع پژوهش، اين پرسش مطرح مي­شود؛ جنگ ­جهاني ­اول چه تأثيري بر تحولات سياسي نخجوان از قرارداد باتوم تا قرارداد قارص داشت؟ يافته­هاي پژوهش نشان مي‌دهد منافع مشترك دولت نوپاي شوروي و تركيه با وجود اين كه هر دو كشور در ضعف سياسي و نظامي ناشي از پيامدهاي جنگ جهاني اول بودند، اما براي نفوذ در قفقاز جنوبي با واگذاري نخجوان به جمهوري آذربايجان زمينه ­هاي نفوذ بعدي را براي خود فراهم كردند.

The important Treaty of Kars, signed between the governments of Turkey, the Soviet unio‎n, Armenia, Azerbaijan, and Georgia on October 13, 1921, led to the transfer of Nakhjavan to the Republic of Azerbaijan. After the First World War, the Armenians first took political-military steps to annex Nakhjavan to the fledgling Republic of Armenia. However, all their efforts failed due to the presence of strong rivals such as the Soviet unio‎n and Turkey. As a result, the Treaty of Kars not only created a new political unit in the Caucasus, but also from a geopolitical point of view, led to the formation of a new political geography in northwestern Iran. The present descriptive-analytical study, using a historical method based on library and archival documents, mainly aimed to show how the sequence of the events of the early years of World War I influenced the formation of the political unit of Nakhjavan. Therefore, this study concerns the possible impact of the First World War on the political developments in Nakhjavan, from the Batum treaty to the Kars treaty. Although Soviet and Turkish governments were politically and militarily weak due to the consequences of the First World War, the research findings show that the common interests of both fledgling countries paved the way for starting their influence in South Caucasus by handing over Nakhjavan to the Republic of Azerbaijan to keep their further control of the region.