طبقه‌بندي خط در سكه‌هاي آل بويه، ضرب شيراز

Classification of writing in Buyid dynasty’s coins, minted by Shiraz

سكه ها از مهم ترين آثار به دست آمده از دوره آل بويه (320448 ه.ق) هستند. سكه ها علاوه بر ارايه اطلاعات تاريخي همانند محل و سال ضرب و نام پادشاه به سبب دارا بودن كتيبه، معرف بخشي از خطوط روزگار خود هستند كه با مطالعه و دقت نظر در آنها مي توان به فرم هاي نوشتاري آن دوره پي برد.به علت جايگاه ويژه آل بويه در شكل گيري و تحول كتيبه نگاري در قرون چهارم و پنجم هجري قمري، شناسايي فرم نوشتارسكه ها اين دوره، امري ضروري و مهم و راهگشاي شناسايي خطوط اين دوره است. شيراز يكي از مهم ترين شهرهاي دوره آل بويه است كه ضرابخانه داشت. هدف اين پژوهش بررسي خط در سكه هاي ضرب شيراز و طبقه بندي فرم نوشتار كتيبه هاي اين سكه هاست. اين پژوهش با روش تحليلي توصيفي در پي پاسخ به دو پرسش است؛ در طبقه بندي سكه ها به چه ويژگي هاي ساختار بصري حروف مي بايست توجه كرد؟ مهم ترين ويژگي هاي ساختاري سكه هاي ضرب شيراز كدامند؟ از نتايج اين پژوهش شناسايي چهار طبقه اصلي نوشتار در سكه ها است. در گروه اول سكه هاي آل بويه حروف كشيده و در گروه دوم حروف همراه با فرم هاي تزييني است كه نمونه هاي مشابه آن در ديگر ضرابخانه هاي آل بويه نيز مشاهده شد. در گروه سوم، حروف با الف هاي كشيده و فشردگي حروف روي خط كرسي همراه است. اين گروه را مي توان گروه اختصاصي ضرابخانه شيراز معرفي كرد. گروه چهارم شامل خطوط ثلث و نسخ كهن است.

Coins can be considered one of the most important artifacts of the Al Buwayhid (320-448 AH). In general, coins in addition to providing historical information about the place and year of mintage and the name of the kings, due to having an inscription, reflect the written forms of the time. Due to the specialty of the alphabet in the formation and evolution of inscriptions in the fourth and fifth centuries AH, recognizing the writing forms of coins of this period is vital. The city of Shiraz was one of the most important cities of the Al Buwayhid regarding the mintage of coins. This study investigates the style of mintage coins in Shiraz and classifies the written form of the inscriptions of these coins. This research seeks to answer two questions based on the descriptive-analytical method: What features of the visual structure of the letters should be considered in the classification of these coins? What are the most important structural features of Shirazi mintage coins? This study identifies four main categories of writing on coins. In the first group, the alphabet on the coins was engraved with letters, in the second group, the letters were accompanied by decorative forms, in the third group, the letters were associated with the elongated letters, and the compression of the letters on the seat line. This group can be considered as a special group of Shirazi Mintage. The fourth group includes part of the third group and the ancient manuscripts.