تبيين فضاي صدور روايات دربارۀ اسم اعظم برپايۀ مطالعۀ تاريخ انگاره از عصر نزول تا تثبيت باور

Clarifying the Space for Issuing Narratives about The Great Name of God Based on the Hisory of Ideas from the Revelation of the Qur'an to the Time of Establishing the Belief

در احاديث نبوي، روايات بزرگان دين، ادعيه، اساطير، نظريه‌‌پردازي‌‌هاي متكلمانه و مفسرانه و اخلاقي، و باورهاي عاميانۀ جهان اسلام اشارات فراواني مي‌‌توان به نامي براي خدا يافت كه از آن غالباً با تعبير «اسم اعظم» ياد مي‌‌شود. مسلمانان معتقد اند مي‌‌توان تصرفاتي بزرگ در هستي با ذكر يا همراه داشتن اين اسم نمود. باور به امكان چنين تصرفي با برخواندن نام خدا ــ يا دست‌‌كم باور به برخورداري برخي نام‌‌ها از خواصي غريب ــ سابقه‌‌اي كهن در عصر پيش از اسلام دارد. بااين‌‌حال، اشاره‌‌اي صريح در قرآن به اسمي اعظم يا هرجور نامي ويژه با خواص متفاوت براي خدا نمي‌‌توان يافت. زمان و نحوۀ مطرح شدن اين انگاره در جهان اسلام و عوامل مؤثر بر اشاعۀ فرهنگي آن بالكل ناشناخته‌‌اند و با وجود شهرت اين اسم و گسترۀ باورها دربارۀ خواص آن كم‌‌تر مي‌‌توان تبييني از تاريخ انگارۀ اسم اعظم و سير تحول آن در گذر زمان يافت. مطالعۀ كنوني تلاشي در همين مسير است. مي‌‌خواهيم شواهد حاكي از پيدايي و رواج تدريجي انگارۀ اسم اعظم در فرهنگ اسلامي را تا زمان تثبيت نهايي آن مرور كنيم. چنين مروري را بر گزارش‌‌ها دربارۀ عصري پي خواهيم گرفت كه در آن اسم اعظم هنوز قبول عام نيافته بود و نظريه‌‌پردازي‌‌ها در تبيين نسبت آن با ديگر باورهاي اسلامي و دستگاه‌‌هاي عقيدتي مختلف نيز رواجي محدود و اندك در ميان برخي اقليت‌ها داشت. چنان‌كه خواهيم ديد، اين دوران تا نيمه‌هاي سدۀ 2ق به طول انجاميد و امام باقر (ع) نقشي مهم در تعديل نگرش‌ها به اسم اعظم و ايجاد زمينه براي پذيرش عمومي شكل اصيل آن در جهان اسلام ايفاء كردند.

In the Prophetic Hadiths, the narrations of the great religions, prayers, myths, theological, interpretive and moral theories, and the popular beliefs of the Islamic world many references can be found to the name of God. It is often referred to as the "Great Name" (Al-Ism Al-A'zam). Muslims believe that knowing this name or having it with oneself can make a big difference in the world. Believing in the possibility of such a change in the world by mentioning the name of God - or at least believing that some letters have strange properties - has an ancient history in the pre-Islamic era. However, there is no explicit reference in the Qur'an to a Great Name or any special name with different properties for God. The time and manner of the gradual emergence of this idea in the Islamic world and the factors affecting its cultural diffusion are completely unknown, and despite the popularity of this name and the range of beliefs about its properties, less explanation can be found of the history of the idea of the Great Name of God and its development over time. The present study is an attempt in this direction. In this study, an attempt will be made to review the evidence of the emergence and development of the idea of the Great Name in Islamic culture until its final establishment. We follow this review based on reports of an era in which the Great Name was not yet accepted by the Muslim majority, and theories explaining its relationship to other Islamic doctorins and various ideological systems were of limited popularity among some minorities. As we will see, this period lasted until the middle of the 2nd century AH and Imam Baqir (AS) played an important role in adjusting attitudes towards the Great Name and creating the ground for public acceptance of its original form in the Islamic world.