بررسي آرايه‌هاي آجري خانه‌هاي تاريخي بهبهان در دورۀ پهلوي

در خانه‌هاي تاريخي بهبهان، دو گونه معماري سنگي و آجري با الگوهاي ساختاري و تزييناتي متفاوت مشاهده مي‌شود. قدمت بناهاي آجري كمتر و غالباً مربوط به اواخر دورۀ قاجار و پهلوي است. در اين بناها، آجر در هر دو بخش اجزا سازه‌اي و تزييناتي به‌ كار رفته است. نقش تزييني آجر از ابتداي كاربرد اين مصالح مورد توجه بوده و تزيينات آجري به‌عنوان يكي از آرايه‌هاي شاخص معماري بهبهان در بخش‌هاي مختلف بنا و به شيوه‌هاي گوناگون اجرا شده‌ است. ليكن مطالعات زيادي در اين زمينه صورت نگرفته و مطالب ارائه‌شده در حد گزارش‌هايي در خلال معرفي بناهاي تاريخي است. ضروري است كه تحقيق و تفحص بيشتري در زمينۀ شناخت اين تزيينات صورت گيرد. هدف از اين مقاله بررسي تزيينات آجري خانه‌هاي تاريخي بهبهان به‌منظور مستندنگاري و كمك به ارائۀ الگوهاي طراحي در پژهش‌هاي آتي است. لذا در ابتدا بر اساس اسناد و منابع موجود، تزيينات آجري در معماري ايران مورد مطالعه قرار گرفته و سپس با برداشت‌هاي ميداني و با روش تحليلي‌توصيفي، الگوهاي تزييني در نمونۀ پژوهش، دسته‌بندي شده و انواع آجر مصرفي، انواع نقوش، شيوه‌‌‌هاي اجرا، محل كاربرد و سبك تزيينات بررسي شده است. براي اين منظور، 28 خانۀ تاريخي و بيش از 50 سردر مطالعه شده و 47 نقش استخراج شده است. نتايج نشان مي‌هد تزيينات آجري غالباً در جداره‌هاي داخلي حياط به كار رفته و جداره‌هاي خارجي به‌‌جز سردر، فاقد تزيينات است. نقوش آجري به شيوه‌هاي خوون‌چيني، رگ‌چين، گل‌انداز، مشبك و گره‌سازي اجرا شده‌اند و شكل‌هاي متنوعي از آجرِ تراش به‌ويژه در حاشيه‌سازي، قاب‌بندي‌ و قطاربندي‌ها و در تركيب با نقوش گل‌انداز و رگ‌چين به كار رفته‌اند. نقش‌ها عمدتاً حاصل تكرار الگوهاي پايه هستند. الگوهاي پايه به‌صورت جناغي، گل‌هاي پنج‌رگي، هفت‌رگي، نه‌رگي و يازده‌رگي (به‌صورت ساده و تركيبي) مشاهده شده‌اند. سبك طرح و نقش در تداوم آجركاري ايراني، به‌صورت هندسي و بر پايۀ اصل تقارن شكل گرفته‌ است.