مساجد جامع شهر كرمان؛ شناسايي و تبيين جايگاه شهري و تاريخي

مساجد جامع در شهرهاي قديم ايران از اندام‌هاي مهم و اثرگذار به‌ حساب مي‌آمدند و همگام با تحولات تاريخي شهر متحول مي‌شدند. بنابراين انتظار بر اين است كه در شهر كرمان نيز چنين فرايندي روي داده باشد. مسجدجامع مظفري كرمان، بنايي نوبنياد از سدۀ هشتم هجري قمري است كه امروزه به‌خوبي شناخته شده است. اين بنا در حدود شرقي شهر قديم قرار دارد و از زمان بنيان نمازجمعه در آن برگزار مي‌شد. از وضع مسجدجامع پيش از اين سده آگاهي واضحي ارائه نشده است. هدف از اين پژوهش، فهم پيشينه و جايگاه مسجدجامع در شهر كرمان در ارتباط با مسائل شهر و معماري در اعصار گوناگون است. با طرح اين پرسش كه پيشينۀ نهاد مسجدجامع در شهر كرمان چيست و از چه جايگاهي در شهر برخوردار بوده است؟ از آنجا كه اين پژوهش به موضوعي از گذشته و روزگاران تاريخي مي‌پردازد و با شرح و تحليل داده‌هاي دست اول تاريخي و جست‌وجوي شواهد مربوط به آن مي‌توان به پاسخ پرسش و تبيين موضوع دست زد، پژوهش به روش «تفسيري‌تاريخي» پي گرفته مي‌شود. با اينكه منابع تاريخي در بازگويي رويدادهاي پس از اسلام شهر كرمان ساكت نبوده و به‌ويژه تاريخ‌نامه‌هاي محلي چندي نوشته شده، در باب مسجدجامع شهر به سكوت يا اختصار بسنده كرده‌اند. نتيجۀ اين پژوهش نشان از وجود دست‌كم بنياد چهار بناي مسجدجامع در شهر كرمان از سدۀ نخستين هجري قمري تا ميانۀ سدۀ هشتم هجري قمري است كه عبارت‌اند از: مسجدجامع نخستين، مسجدجامع ملك، مسجدجامع درب نو و مسجدجامع مظفري. اين بناها هم‌زمان در جايگاه مسجدجامع كاركرد نداشتند، بلكه هريك جانشين ديگري مي‌شد. به‌لحاظ مكان‌گزيني نيز هريك از مساجد جامع در جاي جداگانه‌اي از شهر برپا شده و بر جاي مسجد ديگر ساخته نمي‌شدند.