فرهنگستان و زباهنگستان: دو بال تعالي زباني و فرهنگي

فرهنگستان زبان و ادب فارسي پاسداري از زبان و خط را بر عهده دارد و تلاش مي‌‎كند آن را از تشتّت و آسيب‌هاي احتمالي حفظ كند. با توجّه به نام فرهنگستان انتظار مي‌رود اين نهاد به بررسي فرهنگ و هويّت نيز بپردازد؛ اما بررسي اهداف، وظايف و عملكرد آن نشان مي‌دهد كه عمدۀ تمركزش بر روي نقش واژگاني و زباني است. پُرواضح است كه با توجّه به رابطۀ تنگاتنگ زبان و فرهنگ، نمي‌توان از زبان سخن گفت و به فرهنگ توجّه چنداني نداشت. ازاين‌رو، در اين مطالعه، مفهومي به نام «زباهنگستان» به معناي عرصه‌اي براي نمايش «زباهنگ‌ها» معرّفي مي‌شود كه مي‌توان آن را در كنار فرهنگستان مؤثر دانست. به نظر مي‌رسد فرهنگستان بيشتر رويكردي بالا به پايين، قدرت‌محور، تجويزي، تك‌صدايي و واژه‌محور دارد كه بر صورتِ كلمات بيش از معنا تأكيد مي‌كند. در چنين شرايطي، واژگان مصوّب تنها در سطح «برون‌آگاهي» افراد باقي مي‌مانند و آنان تمايل چنداني به استفاده از اين واژگان در كلام ندارند. درحالي‌كه در زباهنگستان، رويكرد پايين به بالا، مردم‌محور، توصيفي، چندصدايي و فرهنگ‌محور است و هر يك از افراد در جامعه، نقش مهم و مشاركتي دارند. زباهنگستان تلاش دارد با تأكيد بر زباهنگ‌ها به فرهنگ مستتر در زبان دست يافته و با جايگزيني ژن‌هاي معيوب فرهنگي در راه تعالي فرهنگ گام بردارد. از اين منظر مي‌توان ادّعا كرد، افراد نسبت به زباهنگ‌ها «درون‌آگاهي» پيدا مي‌كنند و نظر اكثر آحاد جامعه در تصميم‌سازي لحاظ مي‌شود. بايد توجّه داشت فرهنگستان و زباهنگستان مانند دو بال تعالي زباني و فرهنگي يك جامعه هستند كه مي‌توانند مكمل هم عمل كرده و به برنامه‌ريزي زباني و فرهنگي كمك شايان توجّهي نمايند.