نگاهي نقّادانه به فرايند واژه‌گزينيِ فرهنگستان زبان و ادب فارسي در پرتو رهيافت سياست‌گذاري و برنامه‌ريزي زباني

فرهنگستان زبان و ادب فارسي به ‌عنوان نهادي با شعاع عملكردي فراملّي كه برنامه‌ ريزي‌ ها و سياست‌ گذاري ‌هاي آن مي ‌تواند پيامدهاي گسترده‌ اي، نه صرفاً در زمينۀ زباني، بلكه در عرصه ‌هاي اجتماعي و سياسي نيز به همراه داشته باشد، بايستي پيوسته مورد نقد و ارزيابي دروني و بيروني قرار گيرد تا با لحاظ كردن بازخوردهاي حاصل از آن، عملكرد و اثرگذاري بيشينه و بهينه ‌اي داشته باشد. در اين راستا، پژوهش فعلي، با اتّخاذ رويكرد مدافعه‌ اي‑مشاركتي و نيز كاربست پاره‌ اي اصول و مفاهيم ميان ‌رشته‌ اي سياست‌ گذاري و برنامه‌ ريزي زباني به سازوكار حاكم بر ساختار اين نهاد و به‌ ويژه فرايند «واژه‌ گزيني»، كوشيده تا ضمن عريان‌سازي از پاره‌ اي نارسايي ‌ها و كاستي ‌هاي حاكم بر آن، توجّه متوليان و سياست‌ گذاران حوزۀ نگهداشت و گسترش نفوذ زبان فارسي را بيش‌ ازپيش به رفع آنها معطوف سازد. پژوهشگر با بهره‌ گيري از روش «سندكاوي كيفي» بر آن بوده تا فرايند خطي خط ‌مشي ‌گذاري زباني در فرهنگستان را با ديدي انتقادي كه لازمۀ اتّخاذ رهيافت مدافعه‌ اي‑مشاركتي است، تشريح و تحليل نمايد. يافته‌ ها گواه آن است كه فرهنگستان در عملكرد سياست‌ گذاري زباني خود (نا)آگاهانه رويكردي «اثبات ‌گرايانه» و «گام‌محور» دنبال مي‌ كند كه چنين رهيافتي مي‌ تواند باعث ايجاد نوعي دافعه و سازش‌ ناپذيري از ناحيۀ كارگزاران زباني در سطوح و ساحت ‌هاي مختلف جامعه متكثّر ايران شود. از ديگر يافته‌ هاي اين جستار پژوهشي مي‌ توان به عدم به ‌رسميت‌ شناختن تضاد منافع در ميان كارگزاران متعدّد و متكثّر عرصۀ سياست ‌گذاري زباني در اسناد مورد تحليل اشاره نمود. همچنين، اتّخاذ رويكرد «نخبه ‌گرايانه»، به ‌ويژه در مقولۀ واژه ‌گزيني، منجر به عدم به‏ رسميت ‏شناختن شمّ زباني گويشوران بومي زبان، به ‌عنوان يك منبع ارزشمند گزينش، كاربرد و اقبال ‌پذيري واژگان نو در فارسي شده است.