كليدواژه :
پيدايش بانك , خلق پول , عالمان دين , الگوي اقتصاد اسلامي , تاريخ قاجار
چكيده فارسي :
توجه تاريخي-اقتصادي به پيدايش نظام بانكي در دوره قاجار و مواجهه عالمان دين با اين پديده مدرن، يكي از مهمترين نقاط چالشي تاريخ معاصر ايران است كه علاوه بر تاييد امكان تحقق الگوهاي اقتصاد اسلامي، منبعي غني براي بررسي تجربه تاريخي بانكداري اسلامي مي باشد. اين تحقيق نشان مي دهد عالمان دين در مواجهه با پيدايش نظام بانكي، سه رويكرد متفاوت را متناسب با شرايط زماني خود اخذ نموده اند. در برهه اي كه تماس با دنياي تكنيك جديد هنوز عمق اساسي پيدا نكرده بود، عالمان دين با احتياط و دقت كامل، با سلب و تحريم كلي جلوي ورود بانك به ايران را گرفتند. اما بعد از هجوم سرسام آور ساختارهاي سياسي-اقتصادي مدرن به داخل كشور، عالمان دين با رويكرد اخذ و اقتباس، سعي كردند اولا اقدام به تاسيس بانك مستقل ملي كنند و ثانيا ساختار آن را از بهره و رباي محرم بزدايند تا با قوانين فقهي، مغاير نباشد. اما بعد از جريان استقلال نسبي در نظام بانكي، رويكرد سوم عالمان دين، طراحي و مدل سازي ساختارهاي اقتصادي-اجتماعي بر اساس دستورات دين بود. درحالي كه بانك هاي تجاري داراي حق انحصاري خلق پول دورنزا هستند و ثروت خلق شده را در اختيار افراد خاصي قرار مي دهند؛ الگوهاي اقتصادي اسلامي آن دوران، اين امكان را فراهم آورد كه اولا نقدينگي مستقيما در اختيار بخش واقعي اقتصاد قرار گيرد و ثانيا همه آحاد جامعه بر اساس تعاون جمعي بتوانند در فعاليت اقتصادي توليدي مشاركت كنند و ثروت حاصل از آن به طور عادلانه بين آنان تقسيم گردد.
چكيده لاتين :
Historical-Economical attention to the Emergence of the banking system in the Qajar period
and the Confrontation of religious scholars to this modern phenomenon is one of the most
important challenges in the Iranian contemporary history, which in addition to confirming the
feasibility of Islamic economic models, is a rich source for historical experience in the field of
Islamic banking. This research shows that religious scholars in dealing with the bank
emergence, have taken three different approaches according to the time conditions. At a time
when contacting with the new technological world had not been spread significantly, religious
scholars with complete caution and precision, prevented the bank entrance to Iran with a general
ban. But after the staggering influx of modern political-economic structures into the country,
religious scholars tried to establish an independent national bank based on adapting the banking
system, and secondly, to remove its structure from usury so as not to contradict jurisprudence.
But after the activity of relative independence in the banking system, the third approach of
religious scholars was to design and model socio-economic structures based on religious orders.
While commercial banks have the exclusive right to Endogenous money for certain individuals,
at this time, the Islamic economic models made it possible, liquidity should be directly available
to the real sector of the economy, firstly, and secondly, all members of society should be able
to participate in productive economic activities on the basis of collective cooperation, and the
resulting wealth should be distributed fairly among them.
