ارزيابي انتقادي خوانش عقل‌ستيزانه از اخباريان

مكتب فقهي اخباري در سدۀ يازدهم هجري درون نظام فقاهت اماميه پديد آمد و منشأ تحول‌هاي فراواني در تاريخ اجتهاد اماميه شد، به‌طوري كه در اغلب پژوهش‌هاي مرتبط با تاريخ ايران، فصلي به منازعۀ اصولياخباري اختصاص داده شده است. محققان متعددي از رشته‌هاي مختلف در شكل‌گيري حوزۀ مطالعاتي اخباري‌پژوهي مشاركت داشته‌اند كه به‌رغم تفاوت ديدگاه و گوناگوني حوزه‌هاي پژوهشي چند مضمون مشترك در آراي آنها مشخص است كه «عقل‌ستيزي اخباريان» از مشهورترين آنهاست و به اشكال مختلف در ادبيات نظري‌پژوهشي اين حوزه بازتوليد مي‌‌‌‌شود؛ از جمله اينكه اخباريان علاوه بر علم اصول‌ فقه با فلسفه، كلام و عرفان نظري و در سطحي بالاتر با هر شكل از استدلال منطقي مخالف‌ بوده‌اند و گاه گامي فراتر نهاده آنان را از اساس مخالف تفكر دانسته‌اند. گروهي با نسبت دادن ويژگي‌هاي ذاتي به اين مكتب آن را معادل كم‌تحركي انديشه‌اي انگاشته‌اند و بعضي ديگر گفته‌اند انديشۀ اخباري به كار فرونشاندن مخالفت‌هاي مردمي در سال‌‌هاي پاياني دورۀ صفوي مي‌آمده است. گروهي از محققان نيز اين مكتب را مشابه سلفي‌گري و نص‌گرايي دانسته‌‌اند. در اين مقاله با هدف ترسيم مختصات خوانش عقل‌‌ستيزانه از اخباريان، با استفاده از روش اسنادي و تحليل متني، آراي هفت صاحب‌‌نظر تجزيه و تحليل، مقوله‌‌بندي و بررسي انتقادي شده است؛ افرادي كه به‌نحوي در شكل‌‌گيري، توسعه و بازتوليد خوانش عقل‌‌ستيزانۀ نظريۀ اخباري سهمي داشته‌‌اند. يافتۀ اين تحقيق آن است كه در تمام آثار پژوهشي اين حوزه خوانش ويژه‌‌اي از مضمون نظريۀ اخباري محوريت دارد كه مي‌‌توان آن را «تِم عقل‌ستيزي» ناميد. در اين پژوهش با نقادي اين خوانش عقل‌‌ستيزانه سعي شد الگوي جديدي براي اخباري‌پژوهي معرفي شود.