بررسي نقش پوشش گياهي در شكل‌گيري گردوخاك جنوب شرق ايران

Investigating the Wind Erosion Affecting the Activation of Dust Genesis over South-Eastern of Iran

در اين مقاله چشمه‌هاي گردوخاك و عوامل موثر بر وقوع پديده‌هاي گردوخاك در جنوب‌شرق ايران بررسي شد. بدين منظور از داده‌هاي ديدباني‌ايستگاه‌هاي همديدي استان سيستان‌وبلوچستان، داده‌هاي بازتحليل‌ ERA5 و داده‌هاي ماهواره‌اي در بازه زماني 2018-2009 استفاده شد. با استفاده از مدل GOCART ميزان شار قائم گردوخاك از سطح تخمين زده ‌شد. به منظور تعيين چگونگي انتقال گردوخاك، سامانه‌هاي همديدي حاكم بر منطقه به صورت فصلي بررسي شد. همچنين ميانگين فصلي شاخص SAVI براي بررسي پوشش گياهي در منطقه موردمطالعه و تغييرات فصلي آن ارائه شد. نتايج نشان داد چهار چشمه گردوخاك در استان سيستان‌وبلوچستان و دو چشمه در كشورهاي افغانستان و پاكستان وجود دارد كه بر اين استان اثر مي‌گذارد. يكي از اصلي‌ترين عوامل فعال‌سازي چشمه‌هاي گردوخاك، وزش بادهاي شديد بر روي اين مناطق بويژه در فصل تابستان است، به‌گونه‌اي كه ميانگين سرعت باد بر روي مرز ايران و افغانستان به بيش از 10 متربرثانيه مي‌رسد. وجود سامانه‌هاي كم‌فشار بر روي شرق ايران و غرب افغانستان و پرفشار برروي هندوكش سبب ايجاد گراديان فشاري قابل‌توجه در منطقه مرزي دو كشور مي‌شود. بررسي يك رخداد گردوخاك شديد در منطقه موردمطالعه نشان داد كه ذرات گردوخاك از مناطق اطراف درياچه هامون و مرز افغانستان و پاكستان گسيل شده و تحت‌تأثير جريان‌هاي شمال و شمال‌شرقي وارد مناطقي از افغانستان، پاكستان و جنوب‌شرقي ايران شده‌اند. در اين مورد مطالعاتي ديدافقي در دو ايستگاه زابل و زهك به كمتر از 1كيلومتر رسيده و سرعت وزش باد نيز به بيش از 24متربرثانيه رسيده است.

In this article, the observed data related to the synoptic stations of Sistan and Baluchestan province, Southeastern Iran in the period 2018-2009 as well as the re-analyzed data of ERA5 have been used. Using MODIS sensor images along with the Soil Adjusted Vegetation Index (SAVI) and also its relationship with the fraction of vegetation cover as well as the amount of vegetation and bare soil, the degree of vegetation was determined. The results showed that there are four dust sources in Sistan and Baluchestan province and two dust Sources in Afghanistan and Pakistan, which affect areas in eastern Iran according to the seasonal dust flux and the prevailing wind direction over each source. One of the main factors activating dust sources is relatively strong winds on these areas, which together with the upward movement of air due to atmospheric systems, provide vertical transport of dust to higher levels of the atmosphere. Mean sea level pressure and temperature are other meteorological factors that affect the activity of dust sources. The study of dust events in the study area showed that in general, the formation of pressure gradient accompanied with in mean sea level pressure due to the entrance of atmospheric systems or surface temperature variation increases wind speed near the ground level and in the case of the favorable land surface conditions cause dust emission. The wind direction plays a key role on the dust transfer path affecting the downstream areas.